Bayındır Hastanesi İnfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hastanelerde infeksiyon kontrol programlarının temelini dekontaminasyon, dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemleri oluşturmaktadır.

Hastane infeksiyonlarının önlenmesinde dezenfeksiyon ve antisepsinin önemi yaklaşık 150 yıldan beri bilinmektedir. Fremey’nin 1830’larda zeytin yağı üzerine sülfirik asit dökerek elde ettiği maddenin suda köpürdüğünü fark etmesiyle deterjan kullanımında ilk adım atılmıştır.

Florence Nightingale’in hastane hijyeni kavramını yerleştirmesi, Summel Weis’in 1847’de Viyana hastanesinde otopsiden çıkan tıp öğrencilerinin doğum servisine girmeden önce ellerini kalsiyum hipoklorit çözeltisiyle yıkamalarını istediği, bu uygulamayı takiben sepsiste ölen hastaların oranında önemli ölçüde azalma olduğu bildirilmiştir.

Ondokuzuncu yüzyıl sonlarında Pasteur, Lister, Nevber ve diğerlerinin ileri sürdüğü düşüncelerle ameliyathanelerde asepsi-antisepsi kavramı önem kazanmıştır ve ameliyathanelerin temizliğinde dezenfektanlar kullanılmaya başlanmıştır.

Van Bergma buhar sterilizatörünü geliştirerek ısıya dayanıklı bakterilerin öldürülmesinde basınçlı sıcak su buharının etkili olduğunu ortaya koymuştur. Buhar sterilizatörünü buhar otoklavları izlemiştir. İlk defa 1929’da sterilizasyon için etilen oksit kullanılmıştır.

Gluteraldehit 1963’te bulunmuş ve mikroorganizmalara karşı en etkili ilk kimyasal madde olarak kabul edilmiştir.

Temizleme; Nesnenin yabancı maddelerden, deterjan kullanarak veya deterjansız olarak su ile mekanik temizliğidir. Yıkamayı kurutma izlemelidir.

Sterilizasyon ve dezenfeksiyondan önce temizleme aşaması çok önemlidir.

Dekontaminasyon; Nesnelerden patojen mikroorganizmaların uzaklaştırılmasıdır.

Sterilizasyon; Her tür mikroorganizma ve sporların fiziksel veya kimyasal yollarla tam olarak yok edilmesidir. Basınçlı buhar, kuru ısı, etilen oksit gazı ve bazı kimyasal maddeler bu amaçla kullanılmaktadır.

Dezenfeksiyon; Cansız bir nesne üzerindeki bakteri endosporları dışında kalan tüm patojen mikroorganizmaların yok edilmesidir.

Dezenfeksiyonun etkinliği birçok faktöre bağlıdır. Nesnenin dezenfeksiyon öncesi temizliği, organik maddelerle bulaşık olması, mikrobiyal kontaminasyonun miktarı, nesnenin biçimi, dezenfektan maddeye dayanıklılığı, ortamın pH’sı ve ısısı gibi faktörler dezenfeksiyonun başarısını etkiler.

Bu faktörlere bağlı olmak üzere E.H SPAULDİNG dezenfektanları etki seviyelerine göre üç gurupta toplamıştır.

Yüksek Düzey Dezenfeksiyon; Deri ve mukoza bütünlüğünün bozulduğu yerlerde kullanılan malzemelerin dezenfeksiyonu bu gurupta yer alır. Bakteriyel endosporlar hariç mikroorganizmaların tümünü 20 dakikada öldüren dezenfektanlardır. Dezenfektan olarak gluteraldehit, formaldehit, hidrojen peroksit,perasetik asit kullanılır. Temas süresi yeterli ise bakteri ve virusların yanı sıra sporlar üzerinde de etkilidirler.

Orta Düzey Dezenfeksiyon; Steril vücut bölgelerine girmeyen,bütünlüğü bozulmamış mukozalara temas eden malzemelerin dezenfeksiyonu bu gurupta yer alır. Bakteri sporları hariç tüberküloz basili ve diğer mikroorganizmaları 10 dakikada etkileyen dezenfektanlardır. Dezenfektan olarak klor bileşikleri, etil veya isopropil alkol, fenol ve fenol bileşikleri, iyodoforlar kullanılır.

Düşük Düzey Dezenfeksiyon; Normal ve bütünlüğü bozulmamış deriye temas eden nesnelerin dezenfeksiyonu bu gurupta yer alır. Bakteri endosporları ve tüberküloz basiline etkili olmayan, vegetatif bakterilerin çoğunu, bazı mantar ve virüsleri 10 dakikada öldüren dezenfektanlardır.

Dezenfektan olarak etil veya isopropil alkol, fenol ve fenol bileşikleri, iyodoforlar, kuarterner amonyum bileşikleri bu gurupta yer alır.

Tablo 1. Yüksek, Orta ve Düşük Seviyeli Dezenfektanlar

Klinik ve polikliniklerde mikrobiyal ekoloji üzerinde olumsuz etki yarattığından; zemin, duvar, banyo, kapı ve kapı kolu gibi düzenli olarak temizlenen, infeksiyon riski bulunmadığı düşünülen yüzeylerde dezenfektan kullanılmamalıdır.

Ancak gerektiğinde infekte hasta odaları ve dezenfeksiyon yapılması önerilen alanlarda dezenfektanlar kullanılmalıdır.

1968-1970 yıllarında E.H SPAULDİNG hastanelerde kullanılan araç ve gereçleri infeksiyon oluşturma risklerine göre üç gurupta toplanmıştır.

Kritik Araçlar; Steril olan dokulara, vücut boşluklarına ve vücut sıvılarına doğrudan temas eden araçlar (cerrahi aletler, rahim içi araçlar, kateterler, iğneler v.b.). Bu guruptaki araç ve gereçlerin güvenli kullanımı için steril olmaları önerilmektedir.

Yarı Kritik Araçlar; Mukozalara yada bütünlüğü bozulmuş cilde temas eden ancak vücuda penetre olmayan araçlar (flexible fiber optik endoskop, laringoskop, vajinal speküller, anestezi ve solunum sirkülasyon aletleri, oftalmik araçlar, bazı diş aletleri v.b.). Bu guruptaki araç ve gereçlerin güvenli kullanımı için yüksek düzey de dezenfeksiyon işlemi önerilmektedir.

Kritik Olmayan Araçlar; Sağlam deri ile temas eden araçlar ( EKG elektrotları, steteskop, tansiyon aleti v.b.). Bu guruptaki araç ve gereçlerin güvenli kullanımı için temizleme ve kurutma işlemi yeterlidir.Dezenfeksiyon işlemi gereken durumlarda da düşük düzey dezenfeksiyon işlemi önerilmektedir.

Klinik ve polikliniklerde saptanan iş için bir dezenfektan seçmeden önce, gerçekten o iş için bir dezenfektan kullanmaya ihtiyaç olup olmadığının bilinmesi gerekmektedir.

Dezenfektan solüsyonların antimikrobiyal aktivitelerinin, dezenfekte edilecek maddenin hangi tip mikroorganizma ile bulaştığının bilinmesi, dezenfektan seçiminde önemlidir.

İdeal Bir Dezenfektanın Özellikleri;

• Geniş spektrum; Etki spektrumu geniş olmalıdır,

• Hızlı bir öldürme sağlamalıdır,

• Çevresel faktörlerden etkilenmeme; Organik maddelerin varlığında (kan, balgam, dışkı gibi) aktif olmalı ve diğer kimyasallarla geçimli olmalıdır,

• Antimikrobiyal aktivite süresi yeterli olmalıdır

• Açık yaraya uygulandığında doğal direnci etkilememelidir,

• Toksik olmamalıdır,

• Kokusuz olmalıdır,

• Stabil olmalıdır,

• Dezenfekte edilecek malzemeye zarar vermemeli, aletleri ve metalik yüzeyleri aşındırmamalı, kumaş, sünger, plastik ve diğer malzemelerde bozulmaya neden olmamalıdır,

• Suda çözülebilmelidir,

• Temizlik maddeleriyle geçimsiz olmamalıdır,

• Organik madde (kan,idrar,protein) varlığında aktivitesi kaybolmamalıdır,

• Raf ömrü uzun olmalıdır,

• Minimum yoğunlukta amacına göre maksimum etkili olmalı,

• Ucuz ve kullanımı kolay olmalıdır.

• Saf dezenfektanlar kullanılmadan önce uygun oranda sulandırılmalıdır,

• Dezenfekte edilecek maddenin kaba temizliği yapılmalı ve ayrılabilir parçaları ayrılmış olarak dezenfektana konulmalıdır,

• Dezenfektan oranının sabit tutulması için dezenfekte edilecek malzeme ıslak olarak dezenfektana atılmamalıdır,

• Dezenfektanların etki süreleri iyi bilinmeli ve önerilen temas süresine uyulmalıdır,

• Solüsyonun üzerine hazırlandığı tarih yazılmalı ve uzun süre bekletilmemelidir,

• Dezenfektan solüsyon azaldıkça üstüne ilave yapılmamalıdır,

• Dezenfektan solüsyonların saklandıkları kapların kapakları mantar içermemeli (mantar kaplarda mikroorganizmalar hızla ürediğinden), kapaklar ya metal yada plastik olmalıdır,

• Solüsyon güneş ışığından korunmalı ve havayla uzun süre temas etmemelidir,

• Dezenfekte edilecek madde tamamen dezenfektana batırılmalıdır,

• Kullanılan solüsyonlardan zaman zaman örnek alınarak etkinlikleri test edilmelidir,

• Dezenfektan kullanan kişiler mutlaka eldiven takmalı, gerektiğinde maske kullanmalıdır,

• Dezenfektan kullanımı ile ilgili eğitimler verilmeli ve denetimler düzenli olarak yapılmalıdır.

• Klinik ve polikliniklerde, temiz ve steril araç-gerecin depolandığı ‘temiz oda’ ile kirli araç- gereçlerin, atıkların konduğu bir ‘kirli oda’ olmalıdır. Kirli odada sürgü ve ördekler için bir temizleyici, temiz sürgü ve ördekleri koymak için bir raf, ağzı kapaklı çöp kovaları (evsel, infekte ve cam atık için ayrı), kirli çamaşır konteynırları ve lavabo bulunmalıdır.

• Temiz odada steril malzemelerin konulduğu dolaplar kapalı olmalıdır. Temiz ve steril tıbbi malzeme odaları ile temiz tekstilin (çarşaf, havlu v.b.) bulunduğu odalar birbirinden ayrı olmalıdır.

• Kliniklerde bulunan tedavi odalarında steril malzemeler dolaplarda kapalı tutulmalı, kullanılan malzemelerin dekontaminasyon işlemini yapmak için ayrı lavabo bulunmalıdır. Dekontaminasyonu yapılan araç-gereçler sterilizasyon için gönderilirken çevre kontaminasyonuna engel olacak şekilde kapalı gönderilmelidir.

• Dezenfekte edilen malzemeler kurutulduktan sonra yerlerine kaldırılmalıdır.

• Tedavi odalarında tıbbi atıkları yerinde ayrıştırabilmek için atık kovaları ve kesici delici uçlu aletlerin atıldığı delinmeye dayanıklı kutular kullanıma uygun, ağzı kapaklı tutulmalıdır.

• Klinik ve polikliniklerde, zemin, duvar, kapı kolu, yatak gibi düzenli olarak temizlenen yüzeyler infeksiyon riski oluşturmazlar. Ancak ıslak yüzeyler mikroorganizmaların üremesini ve potansiyel patojenlerin yayılımını arttırıcı rol oynayabilirler. Yüzeylerin temizliğinde genellikle dezenfektan gerekli değildir.Gerektiğinde infekte hasta odaları, izolasyon ünitelerinin temizliğinde dezenfektan kullanılmalıdır.

• İnfekte hasta odalarının temizliğinde kullanılan paspasların kullanımdan sonra ve bağışıklığı baskılanmış hasta odalarının temizliğinde kullanılacak paspasların ise önceden dezenfekte edilmeleri gerekir. En uygun yöntem ise ısı ile dezenfeksiyon veya %1’lik sodyum hipoklorit çözeltisinde 20 dakika bekletmektir.

• Yer ve yüzey temizliğinde dezenfektan kullanımı gerekiyorsa önce genel temizlik yapılmalı daha sonra dezenfektan madde kullanılmalıdır.

• Dezenfektan maddelerle deterjanlar birbirine karıştırılarak kullanılmamalıdır.

• Toz ve bakteri yaydığından asla kuru süpürme yapılmamalı, elektirikli vakum süpürgelerinin kullanımında toz torbaları tam dolmadan değiştirilmelidir.

• Temizlikte ıslak temizlik yöntemleri tercih edilmeli temizlik işlemi temiz alandan kirli alana doğru yapılmalıdır.

• Farklı alan temizliğinde farklı renk bez ve kovalar kullanılmalıdır. Temizlik araç-gereçleri her kullanımdan sonra yıkanmalı ve kuru saklanmalıdır.

• Dökülen kan ve vücut sıvıları zaman geçirilmeden uygun bir dezenfektanla temizlenmelidir.

• Temizlikten sorumlu personelin kendisini direk temastan koruyacak malzeme ve aksesuarlarla donatılması ( eldiven, maske, önlük, galoş) ve hangi durumlarda ne kullanacağı ve temizliği nasıl yapacağının öğretilmesi gerekmektedir.

• Gereksiz malzemeler servis ortamında tutulmamaludır.

• Hastaya ait yiyecek, giyecek gibi kontaminasyona ortam yaaratacak malzemeler servis dışında saklanmalıdır.

Hasta ile doğrudan yada dolaylı ilişkisi bulunan kişiler kendi çalışma yüzeylerinin temizlik ve dezenfeksiyonunu yapmalıdırlar. Hemşirelik birimlerinde de temizlik personeli hasta bakım işleri için hazırlık yapılan masa, dolap, v.b gibi araç-gereçlerin temizliğini kendi birim yöneticilerinin gözetiminde yapmalıdırlar.

Medikal cihazların temizliği uygun ürünlerle kullanıcıları tarafından yapılmalıdır.

Ampuller, infüzyon şişeleri ve diğer cam gereçler; %70’lik etil alkol veya isopropil allkolde bekletilmelidir. Eğer cam eşya ısıya dayanıklı ise otoklav veya pastör fırınında steril edilmelidir.

Anestezi cihazları; Eğer mümkünse her kullanımdan sonra otoklavda steril edilmelidir, Diğer bir alternatif ise pastörizasyonla dezenfekte etmektir.

Laringoskop, bleyt, ambu; Kaba kirlerden arındırılmalı, orta düzey etkili bir dezenfektanda 60 dakika bekletilmeli ve bol distile su ile durulandıktan sonra kapalı kapta kuru olarak saklanmalıdır. Ambu balonu ve laringeskop kesinlikle suya batırılmamalı, üst kısımları uygun bir dezenfektanla silinmelidir.

Ambu ve bleytler kullanım sonrası hemen dezenfekte edilmeli ve kullanılmadığı sürece iki haftada bir dezenfekte edilmelidir.

Cerrahi aletlr; Mutlaka steril edilmelidir

Pansuman setleri; Steril edilmelidir. Her hasta için ayrı pansuman seti ve malzemesi kullanılmalıdır.

Pansuman arabaları; Pansuman arabaları ılık su ve deterjanla temizlenmeli ve düşük düzey etkili bir dezenfektanla silinmelidir.

Böbrek küvetler, Serviste kullanılan küvetler mümkünse steril edilmelidir, değilse orta düzey etkili bir dezenfektanda en az 20 dakika bekletilmeli, durulanıp kurutulduktan sonra kaldırılmalıdır.

Nemlendiriciler ve nebülizatörler; Nebülizatörlerin mikroorganizmalardan arındırılmasının yanı sıra, uygulanan her tedavi sonrası nebülizatörün yeterince yıkanması, yapışkan sekresyonların ve kirlerin uzaklaştırılması , kompresörlerdeki kirli filtrelerin değiştirilmesi, temizleme işleminin önemli bir parçasıdır.

Kullanım sonrası ayrılabilen parçalar ayrılarak fırça ile yıkanmalı ve yüksek düzey etkili bir dezenfektan içinde 30 dakika bekletilmelidir. Yıkama için varsa ultrasonik yıkama cihazında yıkanıp kurutulmalı ve paketlenmelidir. Hortum etilen oksitte steril edilmelidir. Hastadan hastaya kullanılmadan önce temizlik işlemi tekrarlanmalıdır. Su tankında steril su kullanılmalıdır, cihaz kullanılmadığı süre içinde su tankı temiz ve kuru tutulmalıdır.

Bebek kuvözleri; Her bebekten sonra çıkarılabilen aksamları çıkarılmalı ve temizlenerek kurutulmalıdır, iç kısımlar deterjanla silinmeli durulandıktan sonra kurutulmalıdır. Kontaminasyon var ise yüzeyler düşük düzey etkili bir dezenfektanla temizlenip durulandıktan sonra kurutulmalıdır.

Biberon ve emzikler; Kaba kirlerden arındırıldıktan sonra mümkünse ultrasonik yıkama makinalarında orta düzey etkili bir dezenfektanla yıkanıp kurutulduktan sonra paketlenmelidir. Yıkama makinaası yoksa orta düzey etkili bir dezenfektanda 60 dakika bekletildikten sonra durulanarak kurutulmalıdır.

Bebek mamaları önceden steril halde hazırlanmalıdır. Eğer lokal olarak hazırlanacaksa mutlaka bir beslenme uzmanının kontrolünde ve steril edilmiş ekipmanlarla, steril su kullanarak hazırlanmalıdır.

Jiletler, traş takımları; Mümkünse disposable ve kişisel olmasına dikkat edilmelidir. Ustura kullanılıyorsa steril edilmelidir.

Termometreler; Dereceler hastalarda müşterek kullanılıyorsa kaba kirlerinden arındırıldıktan sonra kapları ile birlikte düşük düzey etkili bir dezenfektan içinde 30 dakika bekletilir, durulanıp kurutulduktan sonra kaplarına konularak kaldırılır.

Eğer tek hasta için kullanılıyorsa tercihen %70’lik etil alkol veya isopropil alkolle silinip kuru bir şekilde saklamak uygundur.

Trakestomi kanülü; Hastanın gümüş kanülü varsa iç kanül 24-48 saatte bir çıkarılır. Ön temizliği yapıldıktan sonra orta düzey etkili bir dezenfektan içinde 30 dakika bekletildikten sonra durulanır ve kurutularak takılır.

Disposable kanüller 21 günde bir değiştirilmelidir.

Oksijen manometresi; Kullanılmadığı süre içinde kuru tutulmalı, kullanılırken 72 saatte bir orta düzey dezenfektanda 30 dakika bekletilmeli, durulanıp kurutulduktan sonra kullanılmalıdır. Oksijen maskeleri hastaya özel olmalıdır.Kullanım sonrası ultrasonik yıkama makinalarında yıkanıp kurutulduktan sonra paketlenmelidir.

İlaç kadehleri; Her kullanımdan sonra düşük düzey bir dezenfektanda 15-30 dakika bekletilmeli, durulanıp kurutulduktan sonra kaldırılmalıdır.

Oyuncaklar; Yapıldığı materyale bağlı olarak deterjan ve sıcak su ile yıkanmalı, durulanmalı ve kurutulmalıdır. Yıkandıktan sonra fenollü bir dezenfektan ile silinmelidir. Yumuşak oyuncaklar için düşük temparatürde buhar uygulanabilir

Sürgü ve idrar kapları; Olasılık varsa disposable ve kişisel olması tercih edilmelidir.

Diğer bir alternatif uygulama yüksek buhar basınçlı yıkama makinalarında yıkanmasıdır.Eğer bunlar bulunmuyorsa, her kullanımdan sonra içindeki materyal dökülürek mekanik temizleme (deterjan ve sıcak su)yapılmalıdır. Orta düzey etkili bir dezenfektan içinde en az 20 dakika bekletilmeli ve durulanarak kurutulmalıdır. İşlem esnasında personel eldiven ve su geçirmez önlük giyilmelidir.

Lavabo, banyo ve tuvaletlerin temizliği; Lavabo, banyo ve tuvaletler klor içeren bir dezenfektanla temizlenmelidir.

Mutfak ve yemek kapları; Mutfak yüzeylerinin temizliğinde özellikle yemek hazırlanan platformlar günlük işlerden önce ve sonra noniyojenik deterjanla silinmelidir. Yemek kapları bulaşık makinalarında yüksek ısıda yıkanmalıdır.

Tablo 2. Bazı hastane eşya ve gereçleri ile derinin dekontaminasyonu

1. Yıldırım A, Bakır S. Sterilizasyon Dezenfeksiyon; Ameliyathane Hemşireliği Kitabı: 9-41, Ankara 2000

2. Uysal Ü. Alanların sınıflandırılması ve temizlik ilkeleri; Hastane İnfeksiyonları Eğitim Programı 2003; Bursa

3. Kumcağız H. Hemşirelik hizmetleri yönünden sterilizasyon ve dezenfeksiyon. Günaydın.M, Esen Ş, Saniç A, Leblebicioğlu H (editörler). Sterilizasyon Dezenfeksiyon ve Hastane İnfeksiyonları. Samsun: Simad Yayınları,2002: 121-133

4. Kampef G, MD, and Wendet C,MD, MS. Sterilization and use of sterile products; A Guide to İnfection Control in the Hospital; Wenzel R, Edmond M, Pitter D, Devaster J-M, Brewer T, Geddes A, Butzler J-P (ed) , London ,1998; Chapter 4

5. Wented C, MD, MS. Dısınfection of Medical Equıpment. A Guide to İnfection Control in the Hospital; Wenzel R, Edmond M, Pitter D, Devaster J-M, Brewer T, Geddes A, Butzler J-P (ed) , London ,1998; Chapter 5

6. RutalaWA,Shafer KM. General informationon cleaning,disinfectionand sterilization. In:Olmsted RN(ed). APIC İnfection Control and Applied Epidemiology Principles and Practice.St. Louis:Mosbey, 1996: Chapter 15

7. Fincancı M. Hastane temizliği. Hastane İnfeksiyonları Kongre Kitabı. Ankara 2002: 28-29.

8. Çaylan R. Hastane infeksiyon gelişiminde rolü oln kritik aletler ile kontrolü için uygulanması gereken standart yöntemler: Küvöz ve nebülizatörler. Hastane İnfeksiyonları Eğitim Programı 2003; Bursa: 108113

9. Özyurt M. Hastanelerde dezenfeksiyon politikaları ve yapılan yanlışlıklar, Günaydın.M, Esen Ş, Saniç A, Leblebicioğlu H (editörler). Sterilizasyon Dezenfeksiyon ve Hastane İnfeksiyonları. Samsun: Simad Yayınları,2002: 61-72

10. Aydın K. Hastane ortamında dezenfeksiyon politikaları. Hastane İnfeksiyonları Kongre Kitabı. Ankara 2002: 63-66.

11. Alptekin S. Hastane araç-gereçlerinin dezenfeksiyonu, Hemşirelik Formu, Dezenfeksiyon Stetrilizasyon Özel Sayısı Şubat 1998: 1(1): 23-26