Bayındır Hastanesi Evde Bakım Sorumlusu, Ankara

Günümüzde teknolojik gelişmelerin sağlığı olumlu ve olumsuz yönleriyle etkilemesi, tanı ve tedavi yöntemlerinin gelişmesi, erken tanı olanakları, tanı ve tedavi merkezlerine ulaşma olanaklarının artması, yaşam süresini uzatma çabaları insanların bilinçlenmesi, eğitim düzeyinin yükselmesi, bireylerin haklarına sahip çıkmaları gibi nedenlerle yaşam süresi giderek uzamaktadır.

Bu nedenle yaşlılığa ilişkin sorunlarla birlikte kronik hastalıklara bağlı sorunlar da artmaktadır.

Bu değişme ve gelişmeler yeni hizmet modeli arayışlarını gündeme getirmektedir.

Evde bakım hizmetleri Amerika’da 1890’da annenin hastalık veya diğer krizler nedeniyle görevlerini yerine getiremediği durumlarda “Yoksulların Kız Kardeşleri” adıyla bir gönüllü teşebbüs olarak ortaya çıkmıştır. Yardımcı hanımlar çocuksuz, fakat özürlü veya hasta bireyi olan ailelere destek olmuşlardır (Garvin Tropman 1992), 1913’den sonra bu hizmetlerin hasta bakımı üzerinde daha fazla yoğunlaşması sonucunda bakım sigortası tarafından desteklenmeye başlaması kullanımını da artırmıştır.1965 yılında Amerika’da evde bakım yasallaşmış ve bugüne gelmiştir.

Değişen sağlık sorunları, sosyal ve ekonomik koşullar, öncelikler düşünüldüğünde, mevcut sağlık sorunlarının katlanarak yeni sağlık sorunlarına neden olmaması için “Sürekli Sağlık Hizmeti” gereklidir. Bilindiği gibi tüm sektörlerde vazgeçilmez temel kaynak “Sağlıklı İnsan Kaynağıdır”. Bu nedenle insanın bulunduğu her ortamda ve her zaman, sağlıklı koşullar gereklidir. Sürekli sağlık hizmeti anlayışı beraberinde “Evde Bakım Hizmetleri” kavramını gündeme getirmiştir.

Evde bakım hizmetleri sağlık hizmetlerinin bir parçası olup tıbbi kontrol altında hastalara ve ailelerine bulundukları ve yaşadıkları ortamda gerekli sağlık hizmetlerinin götürülmesidir. Evde bakım hizmeti, yenidoğan bebekten yaşlıya, hastalık veya sağlık takibi durumlarında, kronik hastalıklarda, geçirilen bir rahatsızlık, kaza veya ameliyattan sonra hastanın bulunduğu ortamda fizyolojik, psikolojik ihtiyaçlarının karşılanmasıdır.

Hastanın gereksinimleri doğrultusunda sunulan evde bakım hizmeti, evde doktor muayenesinden kısa veya uzun süreli hemşirelik hizmetlerine, terapi hizmetlerinden laboratuvar hizmetlerine kadar uzanan geniş bir yelpazede, yüksek teknoloji desteği ve tecrübeli tıbbi personel tarafından verilir.

• Evde bakım ile hasta, kendi evinin rahatlığını, özgürlüğünü ve güvenini hissediyor olması,

• İnfeksiyon riskinin azalması,

• İyileşmenin hızlanması,

• Stresin azalması,

• Yaşam süresinin uzaması,

• Yaşam kalitesinin artması,

• Hasta memnuniyetinin artması,

• Daha az maliyet,

• Aile bütünlüğünün korunması,

• Kişiye özel hizmet sağlaması,

• Tanı konulduktan sonra iyileşme dönemine kadar kesintisiz hizmetin sağlanması,

• Tüm aile bireylerinin eğitiminin sağlanarak bakımın içinde yer alması,

• Geleneksel yapımıza uygun bir model olması.

• İhtiyaç duyulan tüm sağlık ve yardım hizmetlerinden eşit yararlanma hakkını,

• Saygın ve güvenli bir gelecek hakkını,

• İçinde yaşadığı aile ve toplumun destek ve dayanışmasından yararlanma hakkını,

• Hasta haklarını,

• Evinde ve saygın ölüm hakkını,

• Uzmandan hizmet almayı,

• Kaliteli hizmet almayı,

• Toptan ve genel değil, kişisel ve özel hizmet almayı,

• Kesintisiz, sürekli ve geniş kapsamlı hizmet almayı istemektedirler.

İnfeksiyona neden olabilecek terlemeyi, salgıları, mikroorganizmaları, atıkları ortadan kaldırmak, hastanın cildinin zarar görmemesini sağlamak ve hastanın kendini daha rahat hissetmesine yardımcı olmaktır.

Hastanın fiziksel ve psikolojik durumu gözönüne alınmalıdır. Hastanın temel hijyen ihtiyaçlarının yerine getirilmesi gerekmektedir.

Temel Hijyen İhtiyaçları Nelerdir:

• Banyo yapma,

• Saç bakımı,

• Ağız hijyeni,

• Eller,

• Ayaklar,

• Perine bakımı,

Ciltteki terlemeyi, salgıları, mikroorganizmaları ve atıkları ortadan kaldırır. İnfeksiyonu önler, hastaya rahatlık, ferahlık verir, dolaşımı canlandırır, hastanın kendisine olan saygısını artırır.

Tam yatakta banyo: Çok güçsüz, bilinçsiz veya kesin yatak istirahati olan hastalara yaptırılır.

Kısmen yatakta banyo: Kendi banyo ihtiyaçlarının çoğunu yerine getirebilen ancak vücudun “zor erişilen”bölgelerinin yıkanmasında yaptırılır.

Normal banyo veya duş: Rahat hareket edebilen hastaların kendi başlarına yıkanmalarıdır.

Saçlar her gün ve gerektiği zamanlarda taranır, fırçalanır. Gerektiğinde ve hasta istediğinde şampuanlanır ve yıkanır. Saç dökülmesi, kuruma v.s olup olmadığını görmek için deri kontrol edilir.

Mukoza, dil, diş etleri ve diş hergün kontrol edilir.

Günde en az iki kez veya gerektiğinde ağız bakımı verilir.

Diş fırçası ile dişler, diş etleri ağız swabı veya spanç kullanılarak dil üzeri, ağız içi ve çevresi temizlenir.Gerektiğinde, hastanın ağzı ağız yıkama solüsyonu ile yıkanır.

Takma dişleri olan hastanın, takma dişleri temizlenir ve yerine takılır.

Bilinci yerinde olmayan, nazogastrik tüp takılı olan, oksijen verilen, genel durumu kötü olan hastaya günde en az iki defa ağız bakımı verilir.

Bilinçsiz veya gücü olmayan hastaların kendini iyi hissetmesini sağlamak ve oral infeksiyonları önlemek için kuralları belirlemek gereklidir.

Hasta ile işbirliğini sağlamak için, hasta bilinçli olsun ya da olmasın işlem hastaya açıklanmalıdır. Duyma duyusunun en son kaybedildiği unutulmamalıdır.

Ağız bakımı vermeden önce eller yıkanmalıdır.

Hastanın rahatı sağlanmalı ve pozisyonu verilmelidir.

Hastanın boynunun altına havlu yerleştirilmelidir.

Dişlerin üzerine biriken plakları temizlemek için, yapılabiliyorsa diş macunu ve fırça ile, yapılamıyorsa abeslanga sarılmış ıslak spançla dişler iyice temizlenmelidir.

Bir spançla dil tutularak su veya bikarbonatla temizlenmeli veya bu işlem abeslang ve spançla yapılmalıdır.

Aynı yöntemle yanak içleri ve damak temizlenmelidir.

Olası infeksiyonları önceden farketmek için, ağız içi tümüyle laserasyon ve yaralar açısından gözden geçirilmelidir.

Ağızdaki tüm atıklar temizlenip, dudakların çatlamasını ve kurumasını önlemek için yumuşatıcı krem sürülmelidir.

Hastanın rahatlamasını sağlamak için ağız ve çenesi silinip kurulanmalıdır.

Ağız bakımında kullanılan malzemeler torbaya atılmalı ve odadan çıkarılmalıdır.

Bakımın devamlılığı önemlidir.

Hemşire bakım planına yapılan işlem kaydedilmelidir.

Hastanın tırnak bakımı önemlidir. Temiz ve düzgün kesilmesi sağlanmalıdır.

Gerekli olduğu durumlarda eller ve tırnakların bakımı konusunda hastaya yardımcı o- lunmalıdır.

Ayaklar gerektiğinde yıkanır ve mantar infeksiyonu riskini azaltmak için çok iyi kurulanmalıdır.

Ayak tırnaklarının kesilmesi gerekiyorsa banyoyu yada duşu takiben dikkatli ve düz

bir şekilde kesilmelidir.

Diyabetli hastalarda özel ayak bakımı yapılır.

Hastalar kendi işlerini kendileri yapmaları konusunda teşvik edilmelidir.

Hastanın hijyeni günlük olarak değerlendirilir.

Erkek hastalar için yüz traşı önemlidir. Kendini daha rahat, temiz ve saygın hissetmesini sağlar. Hergün traş olması sağlanır.

Perinenin temizliğini ve hastanın rahatını sağlamak, infeksiyonu önlemektir.

Perine bakımında mahremiyet korunmalıdır.

Eller yıkanmalıdır.

Hastaya yapılan işlem açıklanmalı ve pozisyon verilmelidir.

Perine ılık su ile temizlenmelidir ve kurulanmalıdır.

Hemşire gözlem kağıdına perinenin durumu kaydedilir.(hematom, hemoroid, akıntı v.s)

Flebit riskini azaltmak ve kateterin takılı olduğu bölgeyi görmek için kateter üzerindeki pansuman kirlendiğinde hemen, bunun dışında her 48-72 saatte bir değiştirilir.

Trakeostomili hastalar infeksiyon açısından özel risk grubu oluştururlar. Bakımının iyi yapılması gerekmektedir.

Trakeostomi bakımının amacı temiz bir alan oluşturmaktır. Bunun için steril trakeostomi seti ile deri, stoma bölgesi ve dış kanül yüzeyi %50 lik SF ile silinir, kan varsa betadin antiseptikle temizlenir, SF ile durulanıp steril spanç ile kurulanmalıdır.

Dış kanül çevresindeki spanç ve bağlar kirlendikçe değiştirilir.

Hastada gümüş kanül varsa iç kanül çıkarılır, normal suyun altında temizlenir ve uygun bir dezenfektanda 10-15 dakika bekletildikten sonra SF ile durulanır hastaya takılır.

Trakeostomi bakımı bittikten sonra stoma alanındaki kanama, kızarıklık, ödem, koku, hassasiyet ve sıcaklık değişiklikleri hemşire bakım planına kaydedilir.

PEG tüpünün ciltte oturduğu bölge infeksiyon bulguları yönünden takip edilir(akıntı, hassasiyet, şişlik, kızarıklık).

Kullanılmadığı zaman PEG kapağı ve adaptörleri kapalı tutulur.

Günde 2 defa veya gerektiği zaman daha fazla PEG temizliği yapılmalıdır.

Tüpün giriş bölgesi sabun ve bol su ile temizlenmelidir.

Adaptörler distile su ile yıkanmalıdır ve kurulanmalıdır.

Kateterin idrar yoluna girdiği bölgenin etrafı, hergün steril izotonik veya fizyolojik su ile temizlenmesi gerekir (aksi halde tüpün çıkışında cerahatlı drenaj birikimi ve kabuk bağlama meydana gelir).

Temizlerken kateterin içeri-dışarı yer değiştirmesi önlenmelidir (idrar yoluna infekte edici organizmaların girişine neden olur).

Hastanın mahremiyeti korunmalıdır.

Kullanılan malzemeler uygun şekilde atılmalıdır.

El yıkama ve eldiven kullanma:

Kalıcı ve geçici bakterileri hem de kirli ve yabancı maddeleri ellerden uzaklaştırmak hastayı ve sağlık personelini korumak için en önemli kural olarak düşünülmelidir.

Evde bakım hastalarını infeksiyon risklerinden koruyabilmek için; dezenfeksiyon, sterilizasyon ve asepsi uygulamaları hastanelerde belirlenen standart uygulamalarla aynıdır.

Dezenfeksiyon: tüm patojen mikroorganizmaların etkilerinin durdurulması veya öldürülmesi sürecidir.

Dezenfektanlar kullanılırken etki spektrumlarına göre (yüksek düzey, orta düzey, düşük düzey dezenfeksiyon) kullanılmalıdır.

Dezenfeksiyon ve sterilizasyon uygulamalarında Spaulding infeksiyon riskine göre kullanılan malzemeler ayrılmalı ve yöntemler bu doğrultuda belirlenmelidir.

Kritik Uygulamalar; Steril doku veya vasküler sisteme yapılan uygulamaları kapsar. Bu kategorideki aletler steril edilmelidir.

Yarı Kritik Uygulamalar; Mukozalarla veya bütünlüğü bozulmamış deri ile temas eden aletler bu kapsama girmektedir. Bu kategorideki aletler nemli ısı veya yüksek seviyeli dezenfeksiyon işlemine tabi tutulmalıdır.

Kritik Olmayan Uygulamalar; deri ile teması olan, ancak mukozalarla teması olmayan aletler yer almaktadır. Bu kategorideki aletler düşük seviyeli dezenfektanlarla dezenfekte edilmelidir.

Evde bakımda hasta odası temizliği ılık su ve deterjan ile yapılmalıdır. Genellikle ıslak temizlik yöntemleri tercih edilmelidir. Kan ve vücut sıvılarının döküldüğü alan temizliği dezenfektan içerikli ürünle yapılmalıdır.

Hasta tuvaletinin temizliği %0.1 serbest klor içeren dezenfektanla yapılmalıdır.

Temizlik gereçleri her kullanımdan sonra yıkanmalı ve kurutulmalıdır.

1. Akdemir N. Evde bakım hizmeti, Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı 2.Ulusal İç Hastalıkları kongresi

2. Hemşirelik Programı 23 Eylül 2000 Belek-Antalya

3. Bulut I.Evde Bakım Hizmetleri ve Sosyal Hizmetler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Öğretim Üyesi . 2.Ulusal İç Hastalıkları kongresi

4. Hemşirelik Programı 23 Eylül 2000 Belek-Antalya

5. Tanlı S. Eczacıbaşı Sağlık Hizmetleri

6. Kumcağız H. Hemşirelik Hizmetleri Yönünden Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon .Günaydın M, Esen Ş, Saniç A, Leblebicioğlu H (ed). Sterilizasyon, Dezenfeksiyon ve Hastane İnfeksiyonları. Samsun: Simad Yayınları, 2002: 121-133

7. Gül H. Çok lümenli kateterler ve hemşirelik yaklaşımları. Hastane İnfeksiyonları Kongresi 2002: 33-37. Ankara

8. Birol l, Akdemir N, Bedük T. İç Hastalıkları Hemşireliği, Vehbi Koç Vakfı Yayınları,1995: 18-37, Ankara