Gazi Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmasötik Mikrobiyoloji AD, Ankara

Dezenfeksiyon, mikrobiyal kontaminasyonu en aza indirmekten sterilizasyona kadar uzanan geniş bir kavramdır ve genellikle dezenfektan denilen maddeler aracılığıyla uygulanır. Dezenfektan madde özellikle bir mikroorganizmaya karşı kullanılacaksa, imalatçıdan belge istenmelidir. Dezenfektan maddenin referans labaratuvarında mikrobiyolojik aktivite tayini yapılmış olması gerekir. Bunun yanında, toksik, allerjik, tahriş edici bilgileri de içermelidir.

Dezenfektan maddelerin etkinliğini belirlemek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Tüm yöntemlerin amacı aynıdır. Dezenfektan maddenin formülasyonuna, dezenfektanın kullanma alanına, etkili olabileceği mikroorganizma spektrumuna, ortamda bulunabilecek organik ya da inorganik bulaşlara bağlı olarak bu yöntemlerden biri veya birkaçı kullanılır. Ülkeler arası farklı kuruluşlar benzer standardlara yer vermiştir. American Association of Official Analytical Chemist (AOAC), German Society for Hygien and Mikrobiology(Deutsche Gesellschaft für Hygiene und Microbiologie, DGHM), Association French of Normalisation(AFNOR), British Standards Institution(BSI), European Free Trade Association(EFTA), Comite Europee de Normalisation(CEN) ve Türk Standardlar Enstitüsünün(TSE) belli aralıklarla belirlediği yöntem standartları kullanılmaktadır.

Dezenfektanların antimikrobiyal etkisini belirlemede çeşitli safhalar ve ardından izlenecek adımlar vardır.Dezenfektanın temel aktivitesi için süspansiyon deneyleri, Safha 1, uygulamadaki kullanımı temsil eden koşullar altındaki süspansiyon deneyleri Safha 2-Adım 1, uygulama koşulları benzeyen el yıkama, yüzey deneyleri gibi çalışmalar Safha 2- Adım 2, uygulama koşullarındaki alan deneyleri Safha 3 olarak nitelendirilir. Her birinin detayları monograflarla belirlenir. Genel amaçlı ve ilk inceleme safhasında dezenfektan maddenin antimikrobiyal etkisinin varlığı araştırılır. Ön tarama testi olarak kullanılan bu testlerde dezenfektanın etkili yoğunluğu ve mikroorganizma ile en az temas süresinin saptanması belirlenir. Dezenfektanların İnhibisyon Katsayıları, İnferior Letal Katsayıları, Superior Letal Katsayıları, Fenol Katsayılarını belirleme testleri Safha 1 grubunda yer alan testlerdir.

Daha sonraki safhada yapay, kontamine bir alan hazırlanır ve dezenfektanla bu ortam belirli sürelerde temasa bırakılır. Bu süre sonunda canlı kalan mikroorganizmalar sayılarak, dezenfektanın etkisi kantitatif olarak belirlenir. Bu safhanın önemli bir adımı da, ortama inorganik ya da organik maddeler katarak, dezenfektanın gücünün belirlenmesidir. Tüm uygulanan testler Seyreltme-Nötralleştirme Yöntemi denilen aynı prensipteki testlerdir. Uygun bir nötralleştirici bulunamadığı zaman, Membran Süzme Yöntemi kullanılır. Vejetatif bakterilere, Mantar ve Mayalara, Bakteri sporlarına, Mikobakterilere ve Viruslara karşı etkileri belirlenecek dezenfektanlar için benzer prensipler uygulanır. Yalnızca mikroorganizma çeşitleri, üretme besiyerleri, sulandırma sıvıları, inkübasyon sıcaklık ve sürelerinde farklılıklar vardır. Kaynaklarda dezenfektan maddelerin aktivite ölçüm yöntemlerini sınıflandırırken de bu etki spektrumu öne çıkmıştır.

Test organizmalarına göre:

Bakterilere (Vegetatif bakteriler, Bakteri sporları,Mikobakteriler),Fungiye, Viruslara karşı kullanılan testler olmak üzere sınıflandırılırlar.

Dezenfektan maddenin etki biçimine göre ise, bakteriyostatik, bakterisidal, tüberkülostatik, tüberkülosidal, sporostatik, sporosidal,fungistatik, fungisidal, virustatik ve virusidal testler yapılır.

Seçilen tüm testlerde, kullanılan suyun taze damıtık, steril su olması gerekir. İleri adım çalışmalarında dezenfektanın sulandırımı sert suyla yapılır. Dezenfektanları seyreltmek için kullanılan sert su ; Çözelti A (19.84 g susuz MgCl₂ ve 46.24g susuz CaCl₂ /l)’ nın 6 ml’sine 600 ml su ve 8 ml Çözelti B (35.02g/l NaHCO₃ sudaki çözeltisi) ilave edilip, suyla 1 l’ye tamamlanarak hazırlanır.Filtrasyonla sterilize edilip kullanılır. Test edilecek dezenfektanın iki katlı sulandırımları tercih edilir. Katı ürünlerden en az 1g alınıp, su ile hacim/hacim şeklinde hazırlanır. Raporda deney konsantrasyonu hacim/hacim veya ağırlık/hacim şeklinde kaydedilir. Kullanılan mikroorganizmaların çalışma kültürleri stok kültürlerden iki veya üç pasaj yapıldıktan sonra kullanılır. Testte kullanılan tüm çözücü, sulandırıcı ve besiyerleri ile 20±1 ⁰C de çalışılır. Seyreltici olarak Tripton Sodyum Klorür Çözeltisi veya su kullanılır. Test sırasında zaman,sıcaklık ve ilave suşlar da katılabilir. Nötralleştirici madde olarak dezenfektan formülasyonuna uygun olarak seçilen aşağıdaki maddelerden herhangi birinin kullanılması önerilmektedir.

Fenol yapılı dezenfektanlar için:

Tween80(3 ml), sodyum lauril sülfat((0.4 g), lesitin(0.3 g), su(100 ml)

Taze yumurta sarısı(0.5-5 ml), su(100 ml)

Taze yumurta sarısı(5 ml), tween 80(4 ml),lesitin(0.3 ml), su(100 ml)

Aldehit yapılı dezenfektanlar için:

Tween 80(3 ml), lesitin(0.3g), 2-histidin(0.1 g), su(100 ml)

Taze yumurta sarısı(5 ml), tween 80(3 ml), su(100 ml)

Tween 80(3 ml), lesitin(0.5 ml), su(100 ml)

Peroksit esaslı dezenfektanlar için:

Katalaz veya peroksidaz enzimleri; Bu enzimlerin bir birimi 25⁰C ve pH 7’de 1 dakikada 1.4 mol hidrojen peroksiti parçalayacak aktivitede olmalıdır.

Halojen yapılı dezenfektanlar:

Sodyum tiyosülfatın %0.5 (m/V) çözeltisi

Ağır metal taşıyan dezenfektanlar için:

Sodyum tiyoglikolat, 0.5 g/l veya 5 g/l

% 0,075 (V/V) tiyomalik asit (NaOH kullanarak pH’sı 7.2’ye ayarlanmış)

Sodyum tiyoglikolat,0.5 g/l veya 5 g/l

L-sistein, 0,8 g/l veya 1,5 g/l

Testlerde Yıkama Sıvısı olarak kullanılan bazı çözeltiler ise:

Su ve Tampon çözeltileri, (%0.5lik(V/V) tween80 in sulu çözeltisi ve 0.7 g/l lesitindir.

Dezenfektan aktivite araştırma testlerinde, ortama konulan bozucu maddelerin, deneydeki son konsantrasyonun 10 katı olacak yoğunlukta hazırlanması gerekir. Bu amaçla; Bovin albumin(0.3g/l), süt(%1V/V), maya özütü(10g/l), sakkaroz(10g/l), sodyum lauril sülfat(5g/l) gibi maddeler kullanılmaktadır.

Test yapısına göre ise, benzer amaç ve işlemli fakat daha ayrıntılı testler uygulanmaktadır.

Süspansiyon testi:

Kalitatif Süspansiyon testi: Dezenfektanla bakterinin belirli bir süre temasından sonra pasajlanması esasına dayanan bu testte dezenfektanın yeterli veya yetersiz düzeyde olduğunun kanısına varılır. Staphylococcus aureus ATCC 6538 Escherichia coli ATCC 11229, Proteus mirabilis ATCC 14153, Klebsiella pneumoniae ATCC 4352, Pseudomonas aeruginosa ATCC 15442 referans suşları kullanılarak, 2-60 dakikalık sürelerde çalışılır.

Kantitatif Süspansiyon testi: İlk inokulumdaki bilinen sayıdaki mikroorganizma ile, dezenfektanla temas ettikten sonra canlı kalan mikroorganizma sayısının kıyaslanmasına dayanan bir testtir. Beş mikroorganizma ile çalışılır. Testin amacına göre ortama süt katılır.

Kapasite testi:

Bu grupdaki en gelişmiş test Kelsey Sykes testidir. Dezenfektana birkaç kez bakteri eklenerek, dezenfektanın bakterileri öldürme kapasitesi gözlenir. Bu amaçla dezenfektana kontamine edilmiş bir materyal veya cihaz atılır.Artan mikroorganizma fazlalığı karşısında dezenfektanın aktivitesini koruması, kapasitesinin göstergesidir. Test bakterileri olarak P.aeruginosa NCTC 6749, P.vulgaris NCTC 4635, E.coli NCTC 8196, S.aureus NCTC 4163 kullanılır. Sert su ve organik materyal eklenir.

Taşıyıcı testler:

Metal parçaları, kateter gibi seçilen taşıyıcılar, yapay olarak kontamine edilip, dezenfektan seyreltiklerine batırılır. Belirli temas süresi sonrası sıvı besiyerine inokulasyonlar yapılır. Test bakterileri olarak Sa