Akdeniz Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji AD, Antalya

Akdeniz Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji AD, Antalya

Hastane personeli ve hastanelerin dışında sağlık bakımı ile ilgili görevli personel çeşitli infeksiyonlara yakalanma riski taşıdıkları gibi, bu infeksiyonları diğer personele, hastalara, aile bireylerine ve yakın temasta olduğu kişilere bulaştırabilirler.

Sağlık personeli için önemli infeksiyon riskleri geçiş yollarıyla sınıflandırılabilir.

Örneğin; hava yolu ile (tüberküloz, influenza, varisella, kızamık), damlacık yolu ile (boğmaca, meningokokal infeksiyonlar ve RSV), deri teması ile (ektoparazitler, HSV, MRSA kolonizasyonu), feçes ile (Salmonelloz, HAV, Criptosporidium), kan veya kontamine vücut sıvılarına parenteral veya mukozal temas ile (HBV, HCV, HIV) bulaşabilmektedir.

Sağlık personelinde HBV’nin nozokomiyal geçişi ciddi bir risk oluşturur. 1994 yılında yaklaşık 1000 sağlık çalışanının HBV ile infekte olduğu tahmin edilmektedir. İş yerinde HBV infeksiyon riski sıklıkla kan veya kan içeren vücut sıvıları ile kontaminasyona bağlıdır.

HBV taşıyan, HBe antijen seropozitif bir kaynaktan perkutan yaralanma sonrasında infeksiyon gelişme riski %30 olarak bildirilmiştir.

Ülkemizde 2002 yılında İris ve arkadaşlarının yaptıkları çalışma sonucu sağlık personelindeki HBsAg pozitifliği %5.94, HBsAg ve Anti HBc total birlikte pozitifliği %4.95 tek başına AntiHBc total pozitifliği %5.45, AntiHBs ve AntiHBc totalin birlikte pozitifliği de %15.34 olarak tespit etmişlerdir. Seropozitifliğin mesleklere göre dağılımına bakıldığında ise doktorlarda %31.65, hemşirelerde %29.03, laboratuvar teknisyenlerinde %39.13, anestezi teknisyenlerinde ise %22.22 oranlarında bulunmuştur.

Korunma:

1. Kontamine kan, vücut sıvıları, kesici medikal aletler ve diğer kesici objeler ile çalışan personele HBV aşısının yapılması gerekmektedir.

2. Personeli aşılamadan önce, Hepatit B için serolojik tarama rutin olarak uygulanmaz.

3. Kontamine kan, vücut sıvıları, kesici medikal aletler ve diğer kesici objeler ile çalışan personele üç doz aşının uygulanmasından sonraki 1-2 ay içinde HBV’ye bağışıklığını test etmek için aşı sonrası kontrolü yapılmalıdır.

4. Yeniden aşılanması gereken kişilerde aşılamadan sonra antikor cevabı bulunmaz. İkinci kez aşılamadan sonra hala bağışıklık kazanmamış kişiler tespit edilip ona göre değerlendirilmelidir.

5. HBV aşısına immun cevap vermeyen kronik diyaliz merkezlerindeki HBsAg ve AntiHBs personeli için 6 aylık test uygulanmalıdır.

6. HBsAg seropozitif olduğundan şüphelenilen veya seropozitif olduğu bilinen kan, mukoz membran veya perkutan olarak temas etmiş duyarlı personelde temas sonrası profilaksi için hem HBV aşısı ile aktif immunizasyon hem de HBV immunglobulini ile pasif immunizasyon kullanılır.

 

 

 

 

Son 10 yıl içerisinde yeni kazanılan toplam HCV infeksiyonlarının yaklaşık %2-4’ünün kan ile temas sonrasında sağlık personeline geçtiği düşünülmektedir.

HCV infeksiyonu anti-HCV seropozitif bir hastadan kesici bir alet ile kesilme veya kaza sonucu iğne batması nedeniyle bulaştığı bildirilmektedir.

Ülkemizde yapılan çeşitli çalışmalarda ise sağlık çalışanlarında anti-HCV pozitifliği ortalama %0.7 (%0.0-2.9) bulunmuştur. Bir çalışmada anti-HCV pozitif hastalardan yaralanan sağlık çalışanlarında anti-HCV serokonversiyonunun % 1.8 olduğu gösterilmiştir.

Korunma:

1. HCV antikoru pozitif kan veya vücut sıvılarına temas etmiş olan personele immunglobulin uygulanmamalıdır.

2. Antiviral kemoprofilaksinin (interferon-α gibi) uygulanımı hakkında yeterli bilgi olmadığından uygulanması önerilmez.

Hastalardan sağlık çalışanlarına HIV’in nozokomial geçişi, kan ve kan içeren vücut sıvıları ile sıklıkla perkutan, daha az olarak da mukokutanöz temas sonrası oluşur. Perkutan yaralanma sonucu sağlık çalışanına HIV bulaşma riskinin yaklaşık %0.3 olduğu bildirilmiştir. HIV pozitif kan ile bulaşan yaralanmalardan sonra serokonversiyon gelişen sağlık çalışanlarında yapılan bir retrospektif vaka-kontrol çalışmasında yaralanmaya yol açan aletin üzerinde gözle görülebilir kan olması, hastanın ven veya arterine girişim yapılmış olması ve yaralanmanın derin olması risk faktörleri olarak tanımlanmıştır.

Korunma:

HIV ile infekte olduğu bilinen veya şüphelenilen kaynaktan alınan kan ve vücut sıvılarına perkutan veya mukokutanöz temastan sonra profilaksi için geçerli önerileri uygulamak gerekmektedir.

Çeşitli virüs ve bakterilerin infeksiyon etkeni olmasına karşın, nozokomiyal salgınların asıl nedeni adenovirüslerdir. Genellikle nozokomiyal salgınlar göz kliniklerinde ve ofislerinde, daha nadir olarak da neonatal yoğun bakım ve uzun süreli yoğun bakım ünitelerinde oluşmaktadır.

Adenovirüs, oftalmojik aletlerde–ekipmanlarda ve diğer çevresel kaynaklar üzerinde canlı kalabilmekte, personele bu yolla geçebilmektedir. Kontamine eller de önemli geçiş kaynaklarından birini oluşturmaktadır.

El yıkanması, eldiven kullanımı ve aletlerin dezenfeksiyonu adenovirüs geçişini engelleyebilmektedir.

Korunma:

Semptomlar süresince hastalardan ve çevresinden bulaş sonrası oluşan pürulan konjunktivitli veya epidemik keratokonjunktivitli personelin iş sınırlamasının yapılması gerekmektedir. Semptomları 5-7 günden fazla süren infeksiyonlarda personel bir oftalmolojiste gönderilmelidir.

Sağlık çalışanlarında CMV serokonversiyonunun biraz daha yüksek olduğunu savunan araştırmacılar varsa da aynı yaş grubunda, hasta ile teması olmayan kişiler ile karşılaştırıldığında genel olarak, hastadan sağlık çalışanına CMV bulaşma riskinin çok düşük olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca mevcut veriler, hasta teması olmayan personelle karşılaştırıldığında; diyaliz ünitesi, çocuk, onkoloji servislerinde çalışmanın CMV bulaş riskini arttırdığına dair bir kanıt olmadığını göstermektedir.

Korunma:

1. CMV hastaları ile çalışan personele iş kısıtlaması uygulanmamalıdır.

2. Gebe personelin ve yüksek risk grubundaki hastaların güvenliği için bulaşı engelleyici infeksiyon kontrol prosedürleri uygulanmalıdır.

3. Seronegatif gebe personel arasında CMV bulaş riskini azaltmak için başka bir çalışma yerine atanması rutin olarak kullanılmaz.

Difteri, başarılı aşı programları sonucunda çok nadir görülen bir hastalıktır. Farengeal difteri damlacık yolu ile, deri difterisi ise temas yolu ile bulaşmaktadır. Farengeal semptomlu hastalarda damlacık yolu önlemleri, deri lezyonlu hastalarda ise temas yolu önlemleri uygulanmaktadır.

Korunma:

1. Sağlık personeli her 10 yılda bir Td ile aşılanmaya teşvik edilmelidir.

2. Bulaştan sonraki 7 gün için difterinin semptomları ve belirtileri izlenmelidir. Hasta personelden nazofarengeal kültürler alınmalıdır.

3. Difteri ile infekte hastaların kutanöz lezyonları veya solunum damlacıklarına temas etmiş personele antimikrobiyal profilaksi uygulanmalıdır. Son 5 yıl içinde aşılanmamış ve hastalanmış personele Td aşısı uygulanmalıdır.

4. Antimikrobiyal terapi tamamlandıktan sonra en az 2 hafta içinde pozitif kültürleri bulunan personele nazofarengeal kültürlerin tekrarı yapılmalıdır. Kültür pozitif kalırsa antimikrobiyal terapinin tekrarı gereklidir.

5. Antimikrobiyal terapi tamamlanıncaya ve iki nazofarengeal kültür sonucu en az 24 saat için negatif oluncaya kadar asemptomatik taşıyıcılar ve hasta personel işten uzaklaştırılmalıdır.

Hastalarda ve sağlık çalışanlarında, nozokomiyal enterit nedeni olarak en sık görülen enterik patojen bakteriler; Salmonella, Shigella, Campylobacter’lerdir. Gastrointestinal infeksiyonlara sebep olan ajanların nozokomiyal geçişi genellikle kontamine yiyecek, içecekler, kontamine çevre ve infekte birey teması ile olmaktadır.

Ayrıca infekte materyaller ile çalışan laboratuvar personeli de özellikle Salmonella typhi olmak üzere gastrointestinal sistem infeksiyon riski olan kişileri oluşturmaktadır.

Korunma:

1. Yayınlanmış bilgilendirme kitapçığına göre S. typhi ile çalışan mikrobiyoloji laboratuvar personelinin aşılanması gerekmektedir.

2. Hasta personel iyileşinceye kadar işten uzaklaştırılmalıdır.

3. Gastrointestinal sistem infeksiyonundan sonra işe geri dönen personelin güvenliği için, özellikle infekte ajanların riskini azaltmak için el yıkama, iyi hijyen pratiklerini uygulamak gerekmektedir.

4. Gaitada salmonella’dan başka diğer enterit patojenlerin varlığında rutin olarak kültürün takibi veya gaita incelemesi yapılmaz.

5. Yerel ve ulusal düzenlemeler gerektirmedikçe, asemptomatik sağlık çalışanına rutin gaita kültürü yapılmamalıdır.

Nozokomiyal hepatit A daha az sıklıkla rastlanan bir infeksiyondur. Personele geçiş genellikle fekal olarak taşıyıcı veya infeksiyonu taşıyan diyareli hastalardan kontaminasyon ile meydana gelmektedir. Diğer önemli risk faktörleri ise fekal-oral kontaminasyonun artmasıdır. Örneğin; hasta bakım bölgesinde yiyecek-içeceklerin bulunması infekte infantlar ile temas sonrası ellerin yıkanmaması, hastalar ile paylaşılan yiyecek, sigara vb.ler sayılabilir.

Standart önlemlerin uygulanması, sağlık çalışanlarının nozokomiyal HAV bulaşından korunmasında yeterli görülmektedir.

Korunma:

1. Sağlık personeline inaktive hepatit A aşısı rutin olarak uygulanmaz.

2. Hepatit A’lı hastaya bakım sağlayan personel için profilaksi olarak immunglobulin uygulanmaz.

3. HAV ile infekte olduğu kesin olan hastanın fekal çıkartılarına oral yoldan temas etmiş personele immunglobulin uygulanmalıdır.

4. Sarılığın başlamasından bir hafta sonrasına kadar akut HAV infeksiyonlu personelin, hasta, hasta malzemeleri ve gıda teması önlenmelidir.

HSV’nin nozokomiyal geçişi nadirdir. Nozokomiyal geçiş, pediatri hemşireleri ile ilgili olup, yüksek riskteki hastaların yattığı yoğun bakım ünitelerinde ise lokalizedir. Hastane personeline kontamine oral sekresyonlara parmakları ile temas etmesi nedeniyle infeksiyon etkeni bulaşabilir. Bu şekilde temas bulaşı özellikle hemşireler, anestezistler, dişçiler, solunum terapi ekipleri ve diğer personel için oldukça önemlidir.

Hastane personeli, standart önlemleri uygulayarak HSV infeksiyonlarından korunabilir.

Korunma:

1. Yüksek riskteki hasta grubuna HSV’nin potansiyel geçişini önlemek için ilk veya tekrarlayan orofasiyal HSV infeksiyonları olan personelin değerlendirilmesi ve böyle hastaların bakımından uzaklaştırılması gerekmektedir.

2. Orofasiyalli HSV’li personele infekte lezyonlara dokunmaması, el yıkama prosedürlerini uygulaması için uyarılmalıdır.

3. Elleri HSV ile infekte personelin hastalar ile temas etmesinin engellenmesi gerekmektedir.

 

 

 

 

Kızamık, hem şüpheli hem de infekte olduğu bilinen kişiler ile yakın temas sırasında büyük damlacıklarla geçebildiği gibi hava yoluyla da geçebilmektedir. Kızamığın nozokomiyal geçişini engelleyici bir takım stratejiler geliştirilmiştir. Örneğin:

a) Sağlık personelinde kızamık bağışıklığının belirlenmesi,

b) Ateşli ve döküntülü kişilerin izolasyonu ve identifikasyonunun yapılması,

c) İnfekte ve şüpheli vakalara solunum önlemleri uygulanmasıdır.

Korunma:

1. 1957 yılı öncesi veya sonrasında doğan kızamığa bağışık olup olmadığı bilinmeyen personele kızamık aşısı uygulanmalıdır.

2. Sağlık personeline kızamık aşısı uygulanmadan önce kızamık için serolojik taramanın rutin olarak uygulanması gerekli değildir.

3. Kızamıklı kişilerle temas eden duyarlı personele bulaştan sonraki 72 saat içinde kızamık aşısı uygulanmalıdır.

4. Personelin akut hastalığı süresince veya döküntülerin gelişmesinden sonra; 7 gün içinde kızamıklı personel işten uzaklaştırılmalıdır.

Meningokoksik Hastalık

Nozokomiyal meningokok bulaşı çok nadirdir. Sağlık çalışanları için kaynak; meningokoksemisi veya meningokoksik menenjit ya da alt solunum yolu hastalığı olan hastalardır. Bulaş riski ancak bu hastalar ile çok yakın temas zorunluluğu olan personelde olabilir.

Damlacık önlemleri uygulandığı takdirde infeksiyon bulaşma riski çok azalır.

Korunma:

1. Rutin olarak meningokokkal aşı sağlık personeline uygulanmamaktadır.

2. Solusyonların aerosolizasyonu sonucu Neisseria meningitidis ile bulaş riskinde olan laboratuvar personelinin bulaş öncesi ve sonrasında aşılanması önerilmektedir.

3. Gerekli önlemler alınmaksızın antibiyotik uygulanmasına başlanmadan önce meningokokkal hastalık geçiren hastalar ile yakın temastaki personele acil olarak antimikrobiyal profilaksi uygulanmalıdır.

4. Bulaş sonrası profilaksi için kombine A,C,Y,W-135 meningokokkal aşıların verilmesi uygundur.

5. Genel sağlık otoritelerine danıştıktan sonra serogrup C salgınlarını kontrol etmek için personele meningokokkal aşı uygulanmalıdır.

6. Etkili terapi başladıktan 24 saat sonrasına kadar N. meningitidis infeksiyonu geçiren personelin işten uzaklaştırılması gerekmektedir. Şayet kişi sadece nazofarengeal taşıyıcı ise işten uzaklaştırılması gerekmez.

Kabakulak, virusu içeren solunum sekresyonları ile (tükrük) temas yoluyla geçmektedir. Sağlık personelinde kabakulak çoğunlukla toplumdan kazanılmaktadır.

Etkili aşılama programı nozokomiyal kabakulak geçişinin engellenmesinde en etkili yaklaşımdır.

Korunma:

1. Kabakulak aşısının uygulanmasından önce rutin olarak kabakulak serolojik taramasının yapılması gerekli görülmemektedir.

2. Temas sonrası duyarlı personel ilk temasın 12. gününden, son temasın 26. gününe ve/veya parotitis başladıktan 9 gün sonrasına kadar işten uzaklaştırılmalıdır.

Nozokomiyal boğmaca bulaşı çok nadir olarak bildirilmiştir. Hastalığın erişkinlerde, çocuklarınkinden çok daha silik bulgularla seyretmesinin de önemli payı vardır. Bu nedenle sağlık çalışanlarının etkeni, diğer hastalara taşıması olasılığı bulunmaktadır. Hastaların erken tanınması ve tedavi edilmesi, damlacık önlemlerinin uygulanması, infekte olan sağlık personelinin görevden uzaklaştırılması ve profilaktik antibiyotik tedavisi uygulanması nozokomiyal bulaşın önlenmesinde temel unsurlardır.

Korunma:

1. Personele tüm hücre boğmaca aşısı uygulaması yapılmaz.

2. Sağlık personeline asellülar boğmaca aşısının rutin olarak yapılması da tavsiye edilmemektedir (Çözüme kavuşmamış konu).

3. Aktif hastalıklı personel kataral dönemin başından proksismal öksürüğün başlamasından üç hafta sonrasına veya etkin antibiyotik tedavisinin başlamasından 5 gün sonrasına kadar işten uzaklaştırılmalıdır.

4. Temas sonrası semptomatik personel etkin antimikrobiyal terapinin başlamasından 5 gün sonrasına kadar işten uzaklaştırılmalıdır.

Sokak virusu ile infekte hastalarla temastaki sağlık personeli, virus içeren materyallerle çalışan laboratuvar personeli çocuk felci aşısı ile aşılanmalıdır.

Korunma:

1. Sokak virusu yayan hastalar ve sekresyonları ile temastaki personel ve virus içerebilen örnekler ile çalışan laboratuvar personelinin ilk aşılama serisini tamamlayıp tamamlamadığının belirlenmesi gerekmektedir.

2. Bahsi geçen bu personelin immunitesi zayıf kişiler veya hamileler de dahil olmak üzere polio immunizasyonunun ilk serisini tamamlamış olduğuna dair hiç kanıt yoksa, tüm seriler için oral polio virus aşısından ziyade zenginleştirilmiş inaktive polio virus aşısının uygulanması tercih edilmelidir.

Teorik olarak kuduz, sağlık personeline infekte hastaların salyası ile geçebililr, fakat bu tip bir geçiş bildirilmemiştir.

Kuduz hastalığı ile bulaş, şüpheli veya kesinliğe kavuşmuş kuduz hastalarının transportu sırasında veya kuduz laboratuvarında biyogüvenlik önlemleri uygulandığında bulaş riski minimize edilmektedir. Kuduz virusu ile ilgili laboratuvarların tanı, üretim ve araştırma aktivitelerinde çalışan tüm personele profilaktik olarak aşılama tavsiye edilmektedir.

Korunma:

1. Tanı ve araştırma aktiviteleri için kuduz virusu veya infekte hayvanlar ile çalışan personele bulaş öncesi aşılama yapılmalıdır. (Önceden aşılama tüm personele tavsiye edilir.)

2. Genel sağlık otoritelerine danışıldıktan sonra, kuduz hastası tarafından ısırılan veya salyası ile temas etmiş sağlık personeline aşılama programının aksatılmadan tam olarak uygulanması gerekmektedir.

Damlacık yoluyla geçen infeksiyonların bulaş önlem yöntemleri kızamık geçişinin önlenmesinde uygulanacak temel yöntemlerdir. Tüm sağlık personeli için kontrollü profilaktik bağışıklama, kızamıkçığın nozokomiyal geçişini elimine etmenin en etkili yoludur.

Şayet bağışıklama bilgileri eksikse, kişi kızamıkçığa karşı duyarlı olarak düşünülmelidir. Bu kişileri, doğumdan 1 yıl sonra canlı aşı yapıldığına dair veri olmayanlar ile bağışıklık için laboratuvar kanıtı olmayanlar oluşturmaktadır.

Korunma:

1. Aşılı personele, aşılamadan önce serolojik tarama uygulanması gerekli görülmemektedir.

2. Hamile veya aşılamanın 3 ayı içinde hamile olabilme ihtimali olan personele kızamıkçık aşısı uygulanmamalıdır.

3. Bağışıklığı bilinmeyen bayan personele postpartum aşı uygulanabilmektedir.

4. Duyarlı personel, temas sonrası ilk temasın 7. gününden son temasın 21. gününe kadar işten uzaklaştırılmalıdır.

5. Aktif hastalıklı personel ise döküntü ortaya çıktıktan 7 gün sonrasına kadar işten uzaklaştırılmalıdır.

Uyuzun nozokomiyal geçişi, yoğun bakım ve rehabilitasyon merkezleri, uzun dönemli yoğun bakım üniteleri, diyaliz üniteleri, yıkama bölümü ve hastane koğuşları gibi çeşitli sağlık ünitelerinde olmaktadır.

Son yıllarda, özellikle HIV’li immun sistemi zayıf olan hastalarda uyuz infestasyonlarında bir artış gözlenmiştir. Bu olay personele, dolaylı olarak hastalara ve ailelerine uyuzun geçişinde risk oluşturmaktadır.

Uyuz direkt olarak deri-deri yoluyla (örneğin; el sıkışması, muayene vb.) geçmektedir. Dolaylı olarak personel genellikle banyo süngeri, lifleme işlemi vücut losyonları ile bulaş vasıtasıyla uyuz etmenini almaktadır. Tesadüfi geçiş daha az sıklıkla rapor edilmektedir.

Scabisitleri uygulayacak olan personelin temas önlemleri alması uyuzun geçiş riskini azaltmaktadır. Ayrıca hastanın çevresinin temizliği de risk azaltıcı olarak rol oynamaktadır.

Pediküloz için nozokomiyal geçiş yaygın olmamasına karşın az da olsa görülmektedir. Bulaş için saçların teması, ortak tarak kullanımı gibi faktörler gerektiği için bulaş daha zordur.

Korunma:

1. Mite yayılmasının semptomları ve belirtilerinin tespiti için temas sonrası sağlık personelinin değerlendirilmesi ve şüpheli veya uyuz olduğu kesinleşmiş personele uygun tedavi verilmelidir.

2. Bit yayılmasının semptomları ve belirtilerinin tespiti için temas sonrası sağlık personelinin değerlendirilmesi ve şüpheli veya pediküloz olduğu kesinleşmiş personele uygun tedavi verilmelidir.

3. Uyuzlu hastalar ile deri-deri temasındaki personelin eldiven kullanması şart tutulmalıdır.

4. Uyuzlu hastalar ile deri-deri temas halinde olan personele, bulaş öncesi ve sonrasında profilaktik scabisit tedavisinin uygulanması gereklidir.

5. Pedikülozlu hastalar ile deri-deri temasındaki personele profilaktik scabisit tedavisi rutin olarak verilmesi gerekmektedir.

6. Etkili tedavi verilip medikal gelişme tespit edilene kadar uyuzlu ve pedikülozlu personelin hastalara bakım vermesi önlenmelidir.

Hastanelerde, S.aureus infeksiyonları için esas kaynak; kolonize veya infekte olan hastalar ile sağlık çalışanlarıdır. Bulaş için en önemli yol ise sağlık çalışanlarının elleridir.

Korunma:

1. S. aureus infeksiyonundan şüphelenilen lezyonlara sahip sağlık personeli yeterli antibiyotik tedavisi alıp infeksiyonu geçene kadar hasta bakımından ve hasta yiyecekleri ile temastan uzaklaştırılmalıdır. Bu süre zarfında uygun kültürleri alınıp takip edilmelidir.

2. Şüphelenilen veya infeksiyonu doğrulanmış personel hasta bakımından ve hasta yiyecekleri ile teması engellenmelidir.

AGS için temel bulaş yolu temas olmakla birlikte, hava yoluyla da bulaşa neden olabildikleri gösterilmiştir.

AGS’ler infekte hastadan sağlık çalışanlarına infekte sekresyonlarla temas ile bulaşır ve sağlık çalışanlarında sık olarak solunum yolu ve deri infeksiyonları gibi çeşitli infeksiyonların etkeni olabilmektedirler.

Korunma:

1. Streptokok infeksiyonundan şüphelenilen lezyonlara sahip sağlık personeli yeterli antibiyotik tedavisi alıp infeksiyonu geçene kadar hasta bakımından ve hasta yiyecekleri ile temastan uzaklaştırılmalıdır. Bu süre zarfında uygun kültürleri alınıp takip edilmelidir. Streptokokal infeksiyon eradike edilene kadar veya sağlık personeline yeterli antibiyotik terapisi verilene kadar iş kısıtlaması uygulaması yapılmalıdır.

2. Şüphelenilen veya infeksiyonu doğrulanmış personel hasta bakımından ve hasta yiyecekleri ile teması engellenmelidir.

Tüberkülozun nozokomiyal geçişi iyi bilinmektedir. Bununla birlikte, sağlık bakım ünitelerinde, HIV’in yüksek oranda olması, tüberküloz açısından endemik olan ülkelerde kişi sayısının fazla olması ve tüberküloz infeksiyonu yüksek prevalanslı kişilerin olması riski arttıran faktörlerdir.

Son 10 yıldır sağlık personelinde tüberküloz infeksiyonuna yakalanma riskinde bir artış rapor edilmektedir ve bu riskin etkili antitüberküloz ilaçların üretiminden sonra azaldığı gözlenmiştir.

İmmunsüprese sağlık personeli tüberküloz ile bulaştan sonra aktif infeksiyon geçirme riski yüksektir.

Sağlık bölgelerinde tüberküloz bulaşındaki birincil neden, tavsiye edilen tüberküloz infeksiyon kontrol ölçümlerinin yetersiz uygulanmasından kaynaklanmaktadır.

BCG aşısı, çoklu ilaç direncinin ve tüberküloz bulaş olasılığının yüksek olduğu ve tüberküloz kontrol programları uygulansa bile nozokomiyal bulaş kontrolünde başarılı olunamayan bölgelerde sağlık personeli için gerekli olabilmektedir.

Korunma:

1. Tüberküloza bulaş riski olan immunsüprese sağlık personelinin 6 ayda bir kontrol edilmesi önerilmektedir.

2. Son 1 yıl içinde PPD yapılmamış sağlık çalışanlarına iki aşamalı test yapılması, eski infeksiyona bağlı reaksiyon ile yeni infeksiyona bağlı cevabın arasındaki farkın tespit edilmesini ve karışıklığın önlenmesini sağlar.

3. Tüberküloza maruz kalma olasılığı olan sağlık çalışanlarına en az yılda bir test yapılması gereklidir.

4. Deri testi pozitif saptananlar, yeni pozitifleştiği tespit edilenler ve tüberküloz ile uyumlu klinik bulguları olanlar için akciğer grafisi önemlidir. Semptomu olmayan veya PPD negatif olan sağlık çalışanları için rutin akciğer grafisinin gerekli olduğunu gösteren bir veri yoktur. Ayrıca, PPD pozitif olup profilaktik tedavi kullanan sağlık çalışanları için de tüberkülozu düşündürecek semptomları yoksa, akciğer grafisi ile takip gerekmediği bildirilmektedir.

5. Tüberküloz ile temas eden sağlık personelinin PPD değeri bilinmiyorsa hemen test yapılmalıdır. Temastan 12 hafta sonra bir test daha yapılarak infeksiyon oluşup oluşmadığı değerlendirilir. PPD pozitif olduğu bilinen kişilere ilk testin yapılmasına gerek yoktur. 12 hafta sonra yapılacak testle konversiyon değerlendirilir. Yeni infeksiyon oluştuğu gösterilen sağlık personelinin, aktif tüberküloz olup olmadığı açısından değerlendirilmesi gerekir. Eğer aktif tüberküloz saptanmazsa koruyucu tedavi düşünülmelidir.

6. Aktif pulmoner veya larengeal tüberkülozu olan personel çok bulaştırıcıdır ve bulaştırıcılığı geçene kadar işten uzaklaştırılmalıdır. Uygun tedavi kullanan, öksürüğü kesilen ve farklı günlerde alınan üç balgam yaymasında ARB görülmeyen sağlık personeli işe geri dönebilir.

7. Tüberkülozlu hastalara temas eden, tüberküloz prevalansının yüksek olduğu bölgelerde çalışmış ve tüberküloz prevalansının yüksek olduğu bölgelerden gelen kişiler ile devamlı temasta olan BCG ile aşılı sağlık personelinde ≥10mm endürasyon saptanırsa infekte olmuş olabileceği göz önüne alınmalıdır.

Nozokomiyal geçiş çok iyi bilinmektedir. Nozokomiyal geçişin kaynağını su çiçeği veya zonalı hastalar, sağlık personeli ve ziyaretçiler (çocuklar dahil) oluşturmaktadır.

Sağlık ünitelerinde çalışan ve bağışık olduğu bilinmeyen tüm yetişkin sağlık personeli varisella için yüksek risk grubunu oluşturmaktadır. Bu nedenle tüm personele işe giriş muayenesi sırasında suçiçeği öyküsü sorulmalıdır.

Herpes zoster’li hasta ile temas sonrasında infeksiyon olasılığı, su çiçeğine göre daha az olmaktadır.

Korunma:

1. Özellikle ciddi komplikasyonları olan yüksek riskteki hastalar ile temasta olacak duyarlı personele varisella aşısı uygulanmalıdır.

2. Varisella aşısından sonra antikor gelişiminin test edilmesi rutin uygulanması gerekli bir işlem olarak görülmemektedir.

3. Bulaş sonrası duyarlı personelin korunması için varisella aşısının uygulanması önerilmemektedir. (Çözümlenmemiş konu).

4. Hastalık ile temas etmiş olup varisella aşısı olmamış veya varisella geçirmemiş personele varisella bağışıklığı için serolojik tarama uygulanmalıdır.

5. Bulaş sonrası personele (immunsüprese, HIV veya gebe olmadıkça), rutin olarak VZIG verilmemelidir.

6. Varisella zoster lokalize sağlıklı personelde ve jeneralize veya immunsüprese personelde lezyonlar kuruyup kabuklanıncaya kadar hasta ile teması önlenmelidir.

İnfluenza’nın geçişi, personelden hastalara, hastalardan personele ve personel arası olmaktadır. Sağlık personeline influenza aşısının uygulanması, hamile kadınlar dahil, olası bir influenza mevsiminin başlamasından önce; influenza infeksiyonunun sağlık personeline geçiş riskini azaltma, komplikasyonlar için yüksek riskteki personele influenza geçişini azaltma veya yaygın salgınlarda personelin iş kaybının engellenmesine yardımcı olabilir. Aşılanma ile bilgilendirilme, sağlık personeli arasında influenza immunizasyon oranlarını yükseltmek için gerekli olabilmektedir.

İnfluenza’nın kurumsal salgınları süresince, profilaktik antiviral ajanlar (amantadin ve rimantadin gibi), aşılanmamış sağlık personeli arasında hastalığın süresini ve ciddiyetini azaltmak amacıyla influenza aşısıyla kullanılabilir.

RSV için nozokomiyal geçiş, en sık olarak yeni doğan ve pediatrik hastalarda rapor edilmektedir. Salgın ile ilişkili ağır hastalık ve ölüm, yoğun bakım ünitelerinde, kemik iliği transplant hastalarında ve uzun dönem yoğun bakım ünitelerindeki hastalar arasında rapor edilmektedir. Temas önlemleri nozokomiyal geçişleri azaltmaktadır.

Korunma:

1. İnfluenza mevsiminden önce, gebe kadınlar dahil, bütün personele yıllık influenza aşısı uygulanmalıdır.

2. İnfluenza aktifliği ve yaygın salgını süresince aşılanmamış sağlık personeline bulaş sonrası antiviral profilaksi kullanılması önerilmektedir.

3. Semptomlar düzelinceye kadar akut ateşli hastalığı olan sağlık personeli toplumda RSV veya influenza salgını varsa yüksek riski hastalar ve eşyaları ile temas önlenmelidir.

Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) ve Hospital Infection Control Practices Advisory Commitee (HICPAC) önerilerinde sağlık çalışanları için temel olarak uygulanması öngörülen aşılar hepatit B, influenza, kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve su çiçeğidir (Tablo 1).

Direkt hasta-bakım sorumluluğunda olan hemşire, solunum terapisti, fizyoterapistler, doktorlar, intörnler, direkt hasta bakım sorumluluğunda olmayan çevre servis işçileri, güvenlik, acil personeli gibi tüm sağlık personeli bu önerilere dahil edilmelidir.

Özel durumlarda, sağlık çalışanları veya laboratuvar personeli diğer aşılar ile bağışıklanması önerilmelidir. Bu aşılar polio, meningokokkal aşı, BCG, kuduz, tifo, hepatit A ve difteri-tetanoz aşılarıdır (Tablo 2).

1. American Academy of Pediatrics. Summaries of infectious disease: Diphteria. In: Peter G, ed. 1997 Redbook: Report of The Committee on Infectious Disease. 24th ed. Elk Grove Village, IL: American Academy of Pediatrics; 1997:191-195.

2. American Academy of Pediatrics. Summaries of infectious disease: herpes simplex. In: Peter G, ed. 1997 Red Book: Report of the Committee on Infectious Disease. 24th ed. Elk Grove Village; II: American Acedemy of Pediatrics. 1997:266-276.

3. American Academy of Pediatrics. Summaries of infectious disease: mumps. In: Peter G, ed. 1997 Red Book: Report of the Committee on İnfectious Disease. 24th ed. Elk Grove Village; II: American Academy of Pediatrics. 1997:366-369.

4. American Academy of Pediatrics. Summaries of infectious diseases: scabies. In: Peter G, ed. 1997 Red Book: Report of the Committee on İnfectious Disease. 24th ed. Elk Grove Village; II: American Academy of Pediatrics. 1997:468-470.

5. American Academy of Pediatrics.Summaries of infectious diseases: staphylococcal infections. In: Peter G, ed. 1997 Red Book: Report of the Committee on İnfectious Disease. 24th ed. Elk Grove Village; II: American Academy of Pediatrics. 1997:476-482.

6. American Thoracic Society, Centers for Disease Control. Diaglostic standarts and clasification of tuberculosis. Am. Rev. Respir. Dis. 1990;142:725-735.

7. Atkinson WL, Markowitz LE, Adams NC, Seastrom GR. Transmission of measles in medical settings-United States, 1985-1989. Am. J. Med. 1991;91(suppl 3B):320S-324S.

8. Blaser MJ, Hickmang FW, Farmer JJ III, Brenner DJ, Balow SA, Feldman RA. Salmonella typhi: The laboratory as a reservoir of infection. J. Infect. Dis. 1980; 142: 934-938.

9. Bolyard EA, Tablan OC, Williams WW, et al. Guideline for Infection Control in Healthcare Personnel,1998. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 1998;410-451.

10. Boyce JM. Should we vigorously try to contain and control methicillin-resistant Staphylococcus aureus? Infect. Control Hosp. Epidemiol.1991;12:46-54.

11. Braunstein H, Thomas S, Ito R. Immunity to measles in a large population of varying age. Am. J. Dis. Child. 1990;144:296-298.

12. Cardo DM, Culver DH, Ciesielski C, Srivastava PU, Markus C, Abiteboul D, et al. A case-control study of HIV seroconversion in health care worker after percutaneous exposure. N. Engl. J. Med. 1997;337:1485-1490.

13. Centers for Disease Control and Prevention. Control and prevention of meningococcal disease and control and prevention of serogrup C meningococcal disease: evaluation and management of suspected outbreaks: recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP). MMWR. 1997 ;46(RR-5):1-21.

14. Centers for Disease Control and Prevention. Hospital Infection Control Practices Advisory Commitee. Guideline for prevention of nosocomial pneumonia. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 1994;15:587-627.

15. Centers for Disease Control and Prevention. Human rabies-New hampshive, 1996. MMWR. 1997;46:267-270.

16. Centers for Disease Control and Prevention. Immunization of health-care workers: : recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP) and the Hospital Infection Control Practices Advisory Commitee (HICPAC). MMWR. 1997; 46(RR-18):1-42.

17. Centers for Disease Control and Prevention. Poliomyelitis preventions in the United States: introduction of a sequential vaccination schedule of inactivated poliovirus vaccine followed by oral poliovirus vaccine: recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP). MMWR. 1997;46(RR-3):1-25.

18. Centers for Disease Control and Prevention. Prevention and control of influenza: recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP). MMWR. 1997 ;46(RR-9):1-25.

19. Centers for Disease Control and Prevention. Prevention of hepatitis A through active or passive immunization: recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1996;45(RR-15):1-30.

20. Centers for Disease Control and Prevention. Prevention of varicella: recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP). MMWR. 1996 ;45(RR-11):1-36.

21. Centers for Disease Control and Prevention. Recommendations for follow-up of health-care workers after occupational exposer to hepatitis C virus. MMWR. 1997;46:603-606.

22. Centers for Disease Control and Prevention. Screening for tuberculosis and tuberculosis infections in high-risk populations:recommendations of the Advisory Council for the Elimination of Tuberculosis. MMWR.1995;44(RR-11):19-34.

23. Centers for Disease Control and Prevention. Update: provisional Public Health Service recommendations for chemoprophylaxis after occupational exposure to HIV. MMWR 1996;45:468-472.

24. Centers for Disease Control and Prevention.The role of BCG vaccine in the prevention and control of tuberculosis in the United States: a joint statement by the Advisory Council for the Elimination of Tuberculosis and the Advisory Commitee on Immunization Practices. MMWR. 1996;45(RR-4):1-18.

25. Centers for Disease Control. Diphteria, tetanus, pertussis: recommendations for vaccine use and other preventive measures-recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1991;40(S-10):1-28.

26. Centers for Disease Control. Guidlines for preventing the transmission of Mycobacterium tuberculosis in heath-care facilities. MMWR.1994;43(RR-13):1-132.

27. Centers for Disease Control. Hepatitis B virus: a comprehensive strategy for eliminating transmission in the United States through universal childhood vaccination recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1991;40(RR-13):1-25.

28. Centers for Disease Control. Measles prevention: recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1989;38(S-9):1-18.

29. Centers for Disease Control. Mumps prevention: recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1989;38:388-392, 397-400.

30. Centers for Disease Control. Protection against viral hepatitis: recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP). MMWR. 1990;39(RR-2):1-27.

31. Centers for Disease Control. Rabies prevention-United States,1991; recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1991;40(RR-3):1-19.

32. Centers for Disease Control. Scabies in heath-care facilities-Iowa. MMWR.1988;37:178-179.

33. Centers for Disease Control. Update on adult immunization: recommendations of the Immunization Practices Advisory Commitee (ACIP). MMWR. 1991;40(RR-12):1-94.

34. Centers For Disease Control. Viral agents of gastroenterities. MMWR. 1990; 39(RR-5): 1-24.

35. Christie C, Glover AM, Wilke MJ, Reising SF, Hutchinson NM. Containment of pertussis in the regional pediatric hospital during the greater Cincinnaty epidemic of 1993. Infect Control Hosp. Epidemiol. 1995;16:556-563.

36. Dokuzoğlu B.İnfeksiyon Kontrolü ve Personel Sağlığı, Sağlık Çalışanlarının Yaralanma ve İnfeksiyondan Korunması. In: Doğanay M, Ünal S. (eds). Hastane İnfeksiyonları. 2003; 349-374.

37. Estes SA, Estes J. Therapy of scabies: nursing homes, hospitals, and the homeless. Semin. Dermatol. 1993;12:26-33.

38. Farizo KM, Strebel PM, Chen RT, Kimbler A, Cleary TJ, Cochi SL. Fatal respiratory disease due to Corynebacterium diphtheriae: Case report and review of guidelines for manegement, investigation and control. Clin. İnfect. Dis. 1993; 16:59-68.

39. Garner JS. Hospital Infection Control Practises Advisory Commitee. Guideline for isolation precautions in hospitals. İnfect Control Hosp Epidemiol. 1996; 17:53-80.

40. Henderson D. HIV-1 in the health care setting. In: Mandel G, Bennett J, Dolan R, eds. Principles and Practices of Infectious Diseases. 4^th ed. New York , NY:Churchill Livingstone ; 1995:2632-2656

41. Hers BS, Fine PEM, Kent WK, Cochi SL, Kahn LH, Zell ER, et al. Mumps outbreak in highly vaccinated population. J. Pediatr. 1991;119:187-193.

42. İris NE, Dinç E, Önlem Y, Savaş L, Özgüneş N. Sağlık personelinde hepatit B virus infeksiyonu ile karşılaşma oranı. Viral Hepatit Derg. 2002;8(3):540-541.

43. Jernigan JA, Lowry BS, Hayden FG, Kyger SA, Conway BP, Gröschel DHM, et al. Adenovirus type 8 epidemic keratoconjunctivites in an eye clinic: risk factor and control. J. Infect. Dis. 1993;167:1307-1313.

44. Juranek DD, Currier RW, Millikan LE. Scabies control in institutions. In:Orkin M, Maiback HI, eds. Cutaneous Infestations and Insect Bites. New York, NY:Dekker;1985:139-156.

45. Juranek DD. Pediculosis capitis in school children: epidemiologic trends, risk factors, and recommendations for control. In:Orkin M, Maiback HI, eds. Cutaneous Infestations and Insect Bites. New York, NY:Dekker;1985:199-211.

46. Krober MS, Bass JW, Brown JD, Lemon SM, Rupert KJ. Hospital outbreak of hepatitis A: risk factors for spread. Pediatr. Infect. Dis. J. 1984; 3:296-299.

47. Lettau LA. Nosocomial transmission and infection control aspects of parasitic and ectoparasitic diseases, partIII: ectoparasites/summary and conclusions. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 1991;12:179-185.

48. Perl TM, Haugen TH, Pfallere MA, Hollis R, Lakeman AD, Whitley JJ, et al. Transmission of herpes simplex virus type 1 infection in an intensive care unit. Ann. Intern. Med. 1992;117:584-586.

49. Pomerory C. Englund JA. Cytomegalovirus: Epidemiology and infection control. Am. J. Infect. Control. 1987;15:107-119.

50. Preblud SR. Some current issues relating to the rubella vaccine. JAMA. 1985;254:253-256.

51. Rose HD, Lenz IE, Sheth NK. Meningococcal pneumonia: a source of nosocominal infection. Arch. Intern. Med. 1981;141:575-577.

52. Sepkowitz KA. Occupationally acquired infections in health care workers. Part I. Ann İntern Med. 1996;125:826-834.

53. Sepkowitz KA. Occupationally acquired infections in health care workers. Part II. Ann İntern Med. 1996;125:917-928.

54. Shapiro CN. Occupational risk of infection with hepatitis B and hepatitis C virus. Surg. Clin. North. Am. 1995;75:1047-1056.

55. Sherertz RJ, Reagan DR, Hampton KD, Robertson KL, Streed SA, Hoen HM, et al. A cloud adult: the Staphylococcus aureus-virus interaction revisited. Ann. Intern. Med. 1996;124:539-547.

56. Spruance SL, Overall JC Jr, Kern ER, Krueger GG, Pliam V, Miller W. The natural history of recurrent herpes simplex labialis: implications for antiviral therapy. N. Engl. J. Med. 1977;297:69-75.

57. Steereace AC, Craven PJ, Hall WJ III, Leotsukis N, Wells JG, Farmer JJ III, et al. Person-to- person spread of Salmonella typhimurium after a hospital common-source outbreak. Lancet. 1975; 1:319-322.

58. Stover BH, Adams G, Kuebler CA, Cost KM, Rabalais GP. Measles-mumps-rubella immunization of susceptible hospital employees durying a community measles outbreak: Cost-effectiveness and protective efficacy. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 1994;15:18-21.

59. Subbarao EK, Amin S, Kumar ML. Prevaccination serologic screening for measles in health care workers. J. Infect. Dis. 1991;163:876-878.

60. Thomas DL, Factor SH, Kelen GD, Washington AS, Tailor E Jr, Quinn TC. Viral hepatitis in health care personnelat the Johns Hopkins Hospital: The seroprevalence of and risk factors hepatitis B virus and hepatitis C virus infection. Arch. Intern. Med. 1993;153:1705-1712.

61. Tookey P, Peckham CS. Does cytomegalovirus present an occupational risk? Arch. Dis. Child. 1991;66:1009-1010.

62. Viglionese A, Nottebart VF, Bodman HA, Platt R. Recurrent group A streptococcal carriage in a health care worker associated with widely separeted nosocomial outbreaks. Am. J. Med. 1991;91(suppl 3B):329-333.

63. Weber DJ, Rutala WA, Denny FW Jr. Management of health care workers with pharyngitis or suspected streptococcal infections. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 1996;17:753-761.

64. Weber DJ, Rutala WA. Management of health care workers exposed to pertussis. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 1994;15:411-415.