Covid-19 salgını başladığından bu yana hepimiz bu görünmez düşmanın tehdidi ile baş etmeye çalışıyoruz. Tehlikeyi bertaraf edebilmek, sağlığımızı korumak ve hayatta kalabilmek için bazen gereğinden fazlasını yapıyor hatta insan dezenfeksiyonu gibi tehlikeli yollara başvuruyoruz.
Son günlerde yine aynı sebeple UV-C ile hava dezenfeksiyonu neredeyse evimize, işyerlerimize kadar girdi. UV-C, yüzey, hava ve su dezenfeksiyonunda uzun yıllardır tanıdığımız, etkinliği kanıtlanmış bir dezenfeksiyon yöntemidir. Hastane yüzeyleri, mikrobiyoloji laboratuvarları, ameliyathaneler, yiyecek endüstrisi gibi alanlarda kontrollü olarak kullanılmaktadır.
Covid-19 salgını ile birlikte UV-C’nin evlerde ve işyerlerinde yaygın kullanımı konusunda bazı uyarılar yapmak gerekliliği doğmuştur.
SARS-CoV-2 çok yeni olduğu için, henüz UV-C ile belirlenmiş bir inaktivasyon dozu yoktur. Bununla birlikte, aynı SARS virüs ailesindeki karşılaştırılabilir virüsler için dozaj değerlerinin, 254nm dalga boyunda doğrudan UV-C ışığı kullanılmak koşuluyla 10-20 mJ / cm2 olduğu bilinmektedir; bu dozaj kontrollü laboratuar koşullarında% 99.9 dezenfeksiyon sağlayacaktır. UV-C sadece doğrudan ışıdığı yüzeylerde etkili olur, camdan geçemez ve gölgede kalan ya da yansıma ile ışık alan yüzeylerde etkili değildir. Bu durum pratik uygulamada UV-C'nin etkinliğini azaltır.
Hâlihazırda satılan bazı cihazların UV çıkışları standartlara uygun değildir, dolayısıyla UV-C yayıcı olarak satılan cihazların açıklandığı gibi çalışacağı garanti edilemez. UV-C kaynakları ve cihazların standartlara ve yönetmeliklere uygun üretim yapan güvenilir tedarikçilerden satın alınması önemlidir. UV lambaların ömürleri sınırlıdır. Belli süre sonunda mor ışık verse de antimikrobiyal potansiyeli kaybolur. Bu da yalancı güvene sebep olabilir. Bu tür lambaların kullanıldığı yerlerde UV lambaların kaç saat süreyle mikrobisidal etkili ışın yaydığı sorgulanmalı ve buna uygun aralıklarla lamba değiştirilerek kaydedilmelidir. UV lambanın dezenfeksiyon yapabilmesi için UV lambanın gücü, potensi ve temas süresi önemlidir.
UV-C ışığının zararlı etkileri güneş ışığından çok daha güçlüdür ve ciltte ciddi güneş yanığı benzeri reaksiyona neden olabilir. Yine maruziyet durumunda gözün retinasına zarar verebilir. Uzun süre maruziyet katarakt, deri kanseri ve körlüğe yol açabilir. Tüm dezenfeksiyon yöntemlerinde olduğu gibi, UV-C cihazları da güvenli şekilde kullanılmalıdır. Cilde veya gözlere UV ışınlarına maruz kalma riski olduğunda uygun kişisel koruyucular her zaman giyilmelidir. Yansıtıcı yüzeylerin ışınlanmasından da korunulmalıdır. Bu hususlar kullanım kılavuzunda ve kullanıcı eğitiminde mutlaka yer almalıdır.
Son zamanlarda Far UV-C üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Far UV-C dar dalga boyunda (yaklaşık 207-222nm) bir ışındır. Dalga boyu canlı insan hücresine zarar vermeyecek kadar kısadır ancak havadaki ve yüzeylerdeki virüs ve bakterileri inaktive edebilecek özelliktedir. Far UV-C teknolojisi ümit vadetmekle birlikte kullanıma girmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Koronavirüs ağız ve burundan aksırık ve öksürükle çıkan damlacıklar ile bulaşmaktadır. Bu damlacıklar hızla yere düşmektedir. Havada asılı kalabilen minik damlacıklar ise açık bir pencereden gelen hava akımı ile kolayca ortamdan uzaklaşabilmektedir. UV-C Covid-19 hastalarının girip çıktığı ortamlarda yararlı olabilir ancak Covid-19 hastası bulunmayan alanlarda havada koronavirüs olabileceğini düşünmek mantıklı değildir. Unutulmamalıdır ki, virüs deterjan ve ev tipi dezenfektanlara duyarlı olduğu için, düzenli yapılan temizlik ve havalandırma işlemi yeterli olmaktadır.
UV-C ile hava ve yüzeylerin dezenfeksiyonunun koronavirüs bulaşmasını önlemede bir rolü olmadığı Dünya Sağlık Örgütü tarafından da bildirilmektedir. Ayrıca, bulunulan ortamın mikrobiyotasının yok edilmesi uzun vadede bağışıklığımızı olumsuz olarak etkileyebilecektir. Pencere açıp evi havalandırmak yerine UV lambalarla sağlanacak geçici ve yalancı güven verici etkinin faydası değil değişik zararları söz konusudur.
Bu nedenlerle DAS Derneği olarak UV-C dezenfeksiyonun sağlık kuruluşları ile sınırlı şekilde, kontrollü ve özel koşullarda kullanımını öneriyoruz. Evlerde, işyerlerinde ve sosyal alanlarda UV-C kullanımı için bir gereklilik olmadığını belirtiyor; düzenli temizlik ile birlikte havalandırma yapılmasını öneriyoruz.
Kaynaklar
1. T.C. Sağlık Bakanlığı COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU) REHBERİ. https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19_Rehberi.pdf.
2.https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/disinfecting-building-facility.html.
3.https://www.health.gov.au/sites/default/files/documents/2020/03/coronavirus-covid-19-environmental-cleaning-and-disinfection-principles-for-health-and-residential-care-facilities.pdf.
4. http://www.iuva.org/IUVA-Fact-Sheet-on-UV-Disinfection-for-COVID-19.
5. https://apps.who.int/iris/handle/10665/331603.
6. David O Beenhouwer. Molecular Basis of Diseases of Immunity, in Molecular Pathology (Second Edition), 2018.
DAS Derneği
12.05.2020
