Korona pandemisi tüm dünyada sağlık sektörünün sınırlarını zorlamaktadır. Bazı ülkelerde YBÜ yatak kapasitesinin ve ventilatör sayısının yetersizliği nedeniyle durum hastaların triyajına kadar varmıştır. Hekimler, hemşireler ve tüm diğer sağlık personeli bütün gün ve gece çalışmaktadır ve tükenmiş durumdadır. Bu yoğunluk ve tükenmişlik enfeksiyon bulaş riskini de beraberinde getirmektedir. Pandeminin yoğun yaşandığı ülkelerde çok sayıda sağlık personelinin Covid-19 ile enfekte olmasının en önemli sebebi budur.
Avrupa ülkeleri de dahil birçok ülkede tüm bunlara ek olarak maske vb koruyucu ekipmanın kısa sürede yoğun kullanımı, koruyucu ekipmanda yetersizlik sorununu ortaya çıkarmıştır. FFP2 ve hatta normal tıbbi maskelerde dahi sıkıntı yaşayan ülkeler mevcuttur. Koruyucu ekipman yetersizliği nedeniyle sağlık personeli ciddi enfeksiyon riski altında çalışmaktadır. Bu nedenle hastaneler maske ve diğer tek kullanımlık koruyucu ekipmanı uzun süre kullanmanın ya da steril ederek tekrar kullanabilmenin yollarını aramak durumunda kalmaktadır.
Literatürde tek kullanımlık FFP2 maskelerin tekrar kullanımı konusunda çok az bilgi vardır. Hollanda RIVM Enstitüsü (1) 18 Mart 2020 tarihinde 3M Marka FFP2 NRD Tip 8822 resiratörleri ile bir pilot çalışma yapmıştır. Çalışma sonuçlarına göre hiç kullanılmamış 3M marka FFP2 NRD maske bir veya en fazla iki kere STERRAD 100NX Express programda sterilizasyona maruz bırakıldığında formunu kaybetmemekte, fit testi bozulmamakta ve filtrasyon etkinliği azalmamaktadır. ANCAK, bu çalışma ile bazı noktaların altının çizilmesi çok önemlidir:
1. Çalışma hiç kullanılmamış yeni maske ile yapılmıştır. Çalışma sonuçları teknik detaylar ile ilgilidir. Sadece fit test ve filtrasyon kapasitesi değerlendirilmiştir. Mikrobiyolojik sonuçlar değerlendirilmemiş, kullanılmış maske üzerindeki etkinlik incelenmemiştir. Kullanılmış maskenin kirli olduğu unutulmamalıdır. Bu durumda sterilizasyonun temel kuralı olan “bir malzeme temiz değilse steril edilemez” kuralı yok sayılmıştır.
2. Sadece tek marka maske test edilmiştir. Teknik detaylarla ilgili sonuçların diğer marka ürünlere uyarlanabilmesi mümkün değildir. Çünkü bazı maskeler sellüloz içerikli bile olabilir. Bu da Hidrojen Peroksit sterilizasyonu imkansız kılacaktır.
Bu nedenlerle, son günlerde sıkça tartışılan FFP2 maskelerin hidrojen peroksit ile sterilizasyonu konusunda DAS Derneği’nin önerisi “KESİNLİKLE YAPILMAMALI” şeklindedir.
Nebraska Medicine’den bir grup araştırmacı tarafından yayınlanan “N95 filtering facemask respirator ultraviolet germicidal irradiation (UVGI) process for decontamination and reuse” başlıklı çalışmada FFP2 maskelerin UVGI ile dekontamine edilerek, kağıt poşetlerde saklandığı bildirilmiştir (2). Bu durumda UVGI cihazına ihtiyaç vardır ve ek personel gerektiren zahmetli bir yöntemdir. Bir önceki çalışmada olduğu gibi temizlik basamağı ihmal edilmektedir. Mikrobiyolojik etkinlik sadece tahmin edilmiş ancak kontrol edilmemiştir. Bu nedenlerle DAS Derneği mikroorganizma eradikasyonunu garanti edemeyen böyle bir yöntemin maskelerin tekrar kullanıma hazırlanmasında kullanılmasını ÖNERMEZ.
DAS Derneği olarak, FFP2 respiratörlerin tekrar steril edilerek kullanılması yerine CDC önerilerinde olduğu gibi kullanım süresini uzatacak önlemleri destekliyoruz. Buna göre (3):
1. Personele takıldıktan sonra temas bulaşını azaltmak için açıkça yazılı prosedürler geliştirmelidir.
2. Aerosol üretme prosedürleri sırasında kullanımdan sonra FFP2 respiratör atılmalıdır.
3. Kan, solunum veya burun salgıları veya hastalardan gelen diğer vücut sıvılarıyla kontamine olmuş FFP2 respiratör atılmalıdır.
4. Temas önlemleri gerektiren bulaşıcı bir etken ile enfekte olmuş herhangi bir hastanın bakım alanı ile yakın temas veya odasından çıktıktan sonra FFP2 atılmalıdır.
5. Açıkça hasar görmüş veya nefes alması zor olan herhangi bir FFP2 respiratörü atılmalıdır.
6. Yüzey kirlenmesini azaltmak için bir N95 maskesi üzerinde temizlenebilir bir yüz siperi kullanılmalıdır.
7. Bu kurallara dikkat etmek koşuluyla, kontamine olmamış veya siperlik kullanmak suretiyle korunmuş kullanılmış maskeleri ne kadar süreyle kullanabileceğiniz konusunda üretici firmadan yazılı bilgi isteyin. Herhangi bir üretici rehberi mevcut değilse, yeniden kullanım sayısı 5 ile sınırlandırın. Ancak unutmayın ki; uzatılmış kullanım, ilk 5 maddede geçen respiratörler için söz konusu değildir. Kontamine respiratörlerin steril edilerek tekrar kullanımı mümkün değildir.
8. Uzatılmış kullanım koşullarına uyan respiratörleri belirlenmiş bir depolama alanına asın veya kullanımlar arasında kağıt torba gibi temiz, nefes alabilen bir kapta saklayın. Potansiyel çapraz kontaminasyonu en aza indirmek için, maskeleri birbirlerine değmeyecek şekilde saklayın ve maskeyi kullanan kişiye tanımlayın. Kağıt poşetleri düzenli olarak değiştirin veya tekrar kullanılabilir kapları düzenli olarak dezenfekte edin.
9. Maskenin respiratör kısmına dokunmadan veya ayarlamadan önce (rahatlık veya uyum sağlamak için gerekirse) ellerinizi sabun ve su veya alkol bazlı el dezenfektanı ile temizleyin.
10. Kullanılmış bir N95 solunum cihazı takarken temiz (steril olmayan) eldiven kullanın. N95 maskesi takıldıktan ve maskenin yüzünüzde rahat bir şekilde oturmasını sağladıktan sonra eldivenleri atın.
11. Respiratörleri kullanıcılar arasında paylaşmayın, her bir maskeyi tek kullanıcıya tanımlayın.
Sonuç olarak, DAS Derneği bu pandemi sırasında sağlık çalışanlarına doğru bilgi ile yardımcı olmak ve bilgi kirliliğinin önlemek için çalışıyoruz. Fedakar sağlık çalışanlarımıza teşekkür ediyor, Covid-19 ile mücadelemizde başarılar diliyoruz.
KAYNAKLAR:
1. Onderzoek RIVM naar hergebruik FFP2 mondmaskers. https://www.rivm.nl/en/documenten/reuse-of-ffp2-masks (2020)
2. N95 filtering facemask respirator ultraviolet germicidal irradiation (UVGI) process for decontamination and reuse. https://www.nebraskamed.com/sites/default/files/documents/covid-19/n-95-decon-process.pdf (2020)
